Мова сказу

У мове чыну бег мае імя, якое аб'ядноўвае пасьлядоўнасьць станаў, што зноў і зноў разгортваецца па крузе, пакуль доўжыцца бег. Ён мае сваю агульную будову - крыніцу і цэль, што запаўняюцца значэньнямі на ўвесь чын, а таксама будову кругу, што запаўняюцца значэньнямі на кожным яго кроку - адкуль і куды перастаўляць ногі.

Гэтаксама і сказ зьяўляецца часткай мовы чыну, мае сваю агульную будову - значэньні, што маюць сілу на ўвесь сказ, і будову кругу - значэньні, што мяняюцца на кожным яго кроку. Габрыэль Гарсія Маркес напісаў раман, што складаўся з аднаго вялікага сказу - "Сто гадоў адзіноты". Сказ жывой размоўнай мовы, сапраўды, ня мае межаў гнуткасьці і працягласьці, мяняе свае значэньні і цэлі цягам свайго гаварэньня - як мяняе цэлі і хуткасьць бег.

Сказ мовы мае будову кругу, што можа паўтарацца, пакуль ня будзе выказаны змысел сказу. Крок гэтага кругу мае выказваць частку змыслу разам з адзінкай, што выражае яе адносіны да ўсёй цэласьці сказу. Гэтыя адзінкі, што ўлучаюць і пазначаюць часткі выказванага змыслу, зьяўляюцца часткай мовы сказу. Назавем гэта кругавым суладам. Кругавы сулад дазваляе ўлучаць у адну пасьлядоўнасьць мноства адзінак мовы сказу, ператвараючы ў пасьлядоўнасьць глыбінныя змысловыя будовы.

Змысел сказу ёсьць увесь адразу. Ён можа расьці ў час маўленьня, але гэты рост толькі дадае да адначасовасьці. Змысел сказу ў прамове - гэта непасьлядоўная будова, што складаецца з мноства мярэжаў. Мярэжа мае абмежаваную колькасьць частак і расьце ў глыбіню, раскрываючыся іншымі мярэжамі. Назавем гэта мярэжавым суладам. Мярэжавы сулад дазваляе ўтварыць любы змысел як глыбінную будову абмежаваных мярэжаў.

Мярэжавы сулад дазваляе выразіць любыя сказавыя адносіны глыбіннай будовай, але не дазваляе зьмясьціць іх усе на адным узроўні. Калі ў сказе мовы можа быць два ці тры дачыны ("ідзе ў горад у краму да сябра"), то ў сказе прамовы гэтаму змыслу адпавядаюць некалькі мярэжаў, аб'яднаных надмярэжамі ("ён(1) ідзе ў горад(2). ён(=1) ідзе ў краму(3,in2). ён(=1) ідзе да сябра(in3)"). Зьдзяйсьняючы пераклад зь мярэжавага суладу ў кругавы, сказ дазваляе паставіць усе адносіны на адзін узровень - утвараючы мову сказу.

Адзінкі мовы сказу ўлучаюць у сябе адзінкі змыслу, згорнутыя ў імёны. Але прыгэтым уся разнастайнасьць мовы сказу, усе пазнакі, канчаткі, прыназоўнікі і займеньнікі, згортваюць такія самыя змыслы, як і імёны, якія яны ўлучаюць. Так, напрыклад, у злучэньні "падарунак для сябра" прыназоўнік "для" згортвае дзеяньне "прызначэньня": "падарунак прызначаецца сябру". Такім чынам, усякі змысел дзеяньня ў мове сказу можа спарадзіць асаблівую "часьціну сказу".

А гэта можа зрабіць мову сказу такой жа разнастайнай і неабмежаванай, як мова слоўніка. Гэта стварае магчымасьць для мовы, што зьмяшчае ня толькі будоўлю імёнаў слоўніка, але і будоўлю імёнаў суладу. Гэта значыць, што мова сынтаксу можа стацца такой жа гнуткай і ўтваральнай, як мова слоўніка. Гэта значыць таксама, што кругавы сулад ня проста пераводзіць глыбіннае ў пасьлядоўнае, але стварае новыя ўзроўні змыслу, немагчымыя іншым чынам. Разьняволеньне мовы сказу і круговога суладу робіць сказ здольным пасьлядоўна выразіць любую глыбіню.