Багавітава Песьня, дзявяты ўзыход

Дзявяты ўзыход

Сьвяты Багавіт прамовіў:
Найтаемнае гэта прамоўлю я табе, пазбытаму скомы,
з вызнаньнем адзінае знаньне, якім ад зла сябе зволіш. |1|
Сьвятарная веда і тайна, ачышчальнік гэта навышні,
відавочная, згодная дгарме, нязьменная, лёгкая ў чыне. |2|
Тыя людзі, якія ня вераць гэтай дгарме, ворагаў пекла,
мяне не дасягшы, кружляюць па сьцезе суплыні і сьмерці. |3|
Мною прасьцягнуты гэты ўвесь сьвет, невыяўна-абразным,
ува мне ўсе зьмешчаны быты, але я ня зьмешчаны імі. |4|
І ня зьмешчаны быты ўва мне - бач маю ўладарную йоґу,
быта-трымны, ня быта-стойны мой сам, узбаўляючы быты. |5|
Як вечна сталы ў прасторы вецер паўсюдны, вялікі,
так ува мне ўсе быты зьмешчаны - гэтак спасьцігні. |6|
Усе быты па выніку добы ідуць у маю пратвору
і зноў на пачатку добы, сын Кунті̄, я іх вытачаю. |7|
Увайшоўшы ў сваю пратвору, я зноў і зноў вытачаю
цалкам бытаў усю грамаду, бязвольную, з волі пратворы. |8|
Але мяне гэтыя чыны ня вяжуць, скарба-зваёўца,
прысутнага нібы адсутны, ад чынаў тых незалежны. |9|
Пад маім назорам пратвора рушна-нярушнае творыць,
з гэтай прычыны, сын Кунті̄, сьвет разьвяртаецца гэты. |10|
Дурні мяне зьневажаюць, што прыняў чалавечае цела,
майго, бытаў вялікага пана, вышняга бы́цьця нязнаўцы. |11|
Марны чын і марны спадзевы, марнае знаньне звычуйных,
што ўласную чортам і бесам пратвору зману прымаюць. |12|
Мяне самавялікія, Па̄тха, багоў пратвору абраўшы,
неіншамысна бажаюць, бытаў вечны выток спазнаўшы. |13|
Мяне ўзгадваючы няспынна, імкнучы да мяне ўсёй воляй,
прысьвячаючы мне бажаньне, мяне едныя шчыра шануюць. |14|
Іншыя знаньня аброку мяне абраканьнем шануюць
як адзінства і як асобнасьць, мнагастайна паўсюднага тварам. |15|
Я воля, я абрачэньне, я самадзея, я зельле,
я заклён, я чыстае масла, я агонь, я прысьвячэньне. |16|
Я бацька гэтага сьвету, яго матка, дзед і дзяржаўца,
я веднае, я ачышчальнік, роч, сьпеў і аброч таксама. |17|
Я сьцег, я пан, муж, сьведка, сяліба, сябра, прытулак,
пачатак, росчын і стан, я вынік, я вечнае семя. |18|
Я жар, і я дождж таксама, я спыняю, я вытачаю,
існае я, і няіснае, я, Ардж́уна, сьмерць і нясьмерце. |19|
Мяне сомапіты, знаўцы трыведы,

аброкшы аброкі, пра неба сьцег моляць,

сьвет князя багоў яны чысты дасягшы,

боскімі ўцехамі цешацца ў небе. |20|

Яны, ўпадабаўшы той вырай багаты,

па сконе даброці ў сьвет сьмерці ўваходзяць,

так дгармы траістай сьлядоўнікі маюць

зыход і вяртаньне, жаданьняў жадальцы. |21|

Тыя людзі, якія шануюць мяне, недаіншыя мыслам,
ім, суцэльна рашучым, я даю забясьпеку набытку. |22|
І божнікі іншых багоў, што зь верай прыносяць аброкі,
мне насамрэч абракаюць, ды не па законе, сын Кунті̄. |23|
Бо я ўсіх чыста аброкаў пан і спажыўца таксама,
ды ня тоесна знаюць мяне яны, і таму адпадаюць. |24|
Да багоў ідуць вернікі бостваў, да продкаў - вернікі продкаў,
да духаў - аброчнікі духаў, да мяне - хто мне абракае. |25|
Ліст, плод, краску, ваду які мне дорыць бажаньнем,
ад таго самашчодрага гэты я дар бажаньня прымаю. |26|
Што чыніш і што ўжываеш, што дорыш, што абракаеш,
што жарбуеш, сын Кунті̄, тое, чыні як мне прысьвячэньне. |27|
Так з плённых дабром і ліхам вязьмаў чыну ты сябе зволіш,
самазлучаны йоґай адроку, да мяне вызволены прыйдзеш. |28|
Аднакі я да ўсіх бытаў, ніхто мне ні любы, ні вораг,
хто мяне бажае бажаньнем, ува мне яны, гэтак і я ў іх. |29|
І калі мяне нават злачынец бажае неіншабожна,
ён мае лічыцца правым, бо права яго вырашэньне. |30|
Хутка станецца верным дгарме, ён у вечны спакой увойдзе,
сыне Кунті̄, прымі абяцаньне - мой божнік ніколі ня гіне. |31|
Да мяне бо, Па̄ртха, дапаўшы, нават нашчадкі злых лоняў,
жонкі, вайш́йі і ш́ӯдры, і яны ідуць сьцегам навышнім. |32|
Пагатоў сьвятары сьвятыя, божнікі, князі-прарокі,
бажай мяне, лучыўшы ў гэты сьвет няшчасны, нявечны. |33|
Мяне мысьлі, мяне бажай, абракай мне, мне пакланяйся,
так зьяднаўшы сябе, ты прыйдзеш да мяне, найвышэйшай цэлі. |34|

ОМ ТАТ САТ
такі ў сьвятарных Багавітавых Песьнях, сьвятых упанішадах, брагма-ведзі, йоґа-наставе, сумове сьвятога Кр̣шн̣ы і Ардж́уны дзявяты ўзыход на імя "Йоґа сьвятарнай веды і сьвятарнай тайны".

Пераклаў з санскрыту Міхась Баярын.

Бгаґавад-Ґі̄та̄, дзявяты ўзыход, паслоўны пераклад

atha navamo'dhyāyaḥ

Дзявяты ўзыход

śrībhagavān uvāca
idaṃ tu te guhyatamaṃ pravakṣyāmy anasūyave
jñānaṃ vijñānasahitaṃ yaj jñātvā mokṣyase'śubhāt 9.1

śrī- Сьвяты bhagavān - Багавіт uvāca - прамовіў:
9.1 tu - Але pra vakṣyāmi я прамоўлю te - табе, anasūyave - незайзроснаму, пазбытаму скомы, idaṃ - гэтае guhyatamaṃ - найтаемнае jñānaṃ - знаньне, sa-hitaṃ - адзінае vi-jñāna- з вызнаньнем, jñātvā - спазнаўшы yaj - якое, mokṣyase - ты вызвалішся a-śubhāt - ад зла, няшчасьця.

rājavidyā rājaguhyaṃ pavitram idam uttamam
pratyakṣāvagamaṃ dharmyaṃ susukhaṃ kartum avyayam 9.2

9.2 rāja- Сьвятарная, уладарная vidyā - веда, rāja- сьвятарная, уладарная guhyaṃ - тайна, pavitram - ачышчальнік idam - гэта uttamam - навышні, pratyakṣa- ачавіста ava-gamaṃ - спасьціжная, dharmyaṃ - адпаведная дгарме, avyayam - нязьменная, susukhaṃ - (якую) лёгка kartum - ўчыніць.

aśraddadhānāḥ puruṣā dharmasyāsya paraṃtapa
aprāpya māṃ nivartante mṛtyusaṃsāravartmani 9.3

9.3 puruṣāḥ - Людзі, a-śraddadhānāḥ - якія ня вераць asya - гэтай dharmasya - дгарме, paraṃ-tapa - ворагаў пекла, a-prāpya - не дасягшы māṃ - мяне, ni vartante - кружляюць, зварачаюцца vartmani - на дарозе mṛtyu- суплыні, кругаплыні saṃ-sāra- і сьмерці.

mayā tatam idaṃ sarvaṃ jagad avyaktamūrtinā
matsthāni sarvabhūtāni na cāhaṃ teṣv avasthitaḥ 9.4

9.4 mayā - Мной tatam - прасьцягнуты sarvaṃ - ўвесь idaṃ - гэты jagad - сьвет, avyakta-mūrtinā - невыяўна-абразным, mat- ува мне sthāni - стаяць, зьмяшчаюцца sarva- усе bhūtāni - быты, na ca - але ня ahaṃ - я teṣu - у іх ava-sthitaḥ - усталены, заснаваны, зьмешчаны.

na ca matsthāni bhūtāni paśya me yogam aiśvaram
bhūtabhṛn na ca bhūtastho mamātmā bhūtabhāvanaḥ 9.5

9.5 ca - І na - не mat- ўва мне sthāni - стаяць, зьмяшчаюцца bhūtāni - быты, paśya - бач me - маю aiśvaram - ўладарную yogam - йоґу, bhūta-bhṛt - быта-трымны, na ca - але ня bhūta-sthaḥ - быта-стойны mama - мой ātmā - cам, bhāvanaḥ - які ўзбаўляе, прычыняе быцьцё bhūta- бытаў.

yathākāśasthito nityaṃ vāyuḥ sarvatrago mahān
tathā sarvāṇi bhūtāni matsthānīty upadhāraya 9.6

9.6 yathā - Як nityaṃ - вечна sthitaḥ - сталы ā-kāśa- ў прасторы, sarvatra-gaḥ - усюды-рушны, паўсюдны, mahān - вялікі vāyuḥ - вецер, tathā - так sarvāṇi - усе bhūtāni - быты sthāni - стаяць, зьмяшчаюцца mat- ува мне iti - гэтак upa dhāraya - спасьцігні.

sarvabhūtāni kaunteya prakṛtiṃ yānti māmikām
kalpakṣaye punas tāni kalpādau visṛjāmy aham 9.7

9.7 sarva- Усе bhūtāni - быты, kaunteya - о сыне Кунті̄, yānti - ідуць māmikām - у маю prakṛtiṃ - пратвору kṣaye - па сканчэньні kalpa- добы, punaḥ - і зноў ādau - напачатку kalpa- добы aham - я tāni - іх vi sṛjāmi - вытачаю, вытвараю.

prakṛtiṃ svām avaṣṭabhya visṛjāmi punaḥ punaḥ
bhūtagrāmam imaṃ kṛtsnam avaśaṃ prakṛter vaśāt 9.8

9.8 ava-ṣṭabhya - Увайшоўшы svām - у сваю pra-kṛtiṃ - пратвору, punaḥ - зноў punaḥ - і зноў vi sṛjāmi - я вытачаю, вытвараю kṛtsnam - усю, цэлую imaṃ - гэтую grāmam - грамаду bhūta- бытаў, a-vaśaṃ - бязвольную, безуладную vaśāt - з волі pra-kṛteḥ - пратворы.

na ca māṃ tāni karmāṇi nibadhnanti dhanaṃjaya
udāsīnavad āsīnam asaktaṃ teṣu karmasu 9.9

9.9 ca - І māṃ - мяне tāni - тыя karmāṇi - чыны na - ня ni badhnanti - зьвязваюць, dhanaṃ-jaya - о Скарба-зваёўца, āsīnam - прысутнага udāsīnavad - як адсутны, няўдзельны, a-saktaṃ - незалежны teṣu - ад тых karmasu - чынаў.

mayādhyakṣeṇa prakṛtiḥ sūyate sacarācaram
hetunānena kaunteya jagad viparivartate 9.10

9.10 mayā - Са мной adhy-akṣeṇa - назорцам pra-kṛtiḥ - пратвора sūyate - творыць, спараджае sa-cara-acaram - рушнае і нярушнае, anena - з гэтай hetunā - прычыны, kaunteya - о сыне Кунті̄, vi pari vartate - разьвяртаецца, круга-зьвяртаецца jagad - сьвет.

avajānanti māṃ mūḍhā mānuṣīṃ tanum āśritam
paraṃ bhāvam ajānanto mama bhūtamaheśvaram 9.11

9.11 mūḍhāḥ - Дурні ava jānanti - зьневажаюць māṃ - мяне, ā-śritam - які прыняў mānuṣīṃ - чалавечае tanum - цела, вобраз, a-jānantaḥ - ня знаючы paraṃ - вышняга bhāvam - быцьця mama - майго, mahā- вялікага īśvaram - ўладара bhūta - бытаў.

moghāśā moghakarmāṇo moghajñānā vicetasaḥ
rākṣasīm āsurīṃ caiva prakṛtiṃ mohinīṃ śritāḥ 9.12

9.12 mogha- Марныя āśāḥ - спадзевы якіх, mogha- марны karmāṇаḥ - чын якіх, mogha- марнае jñāna- знаньне якіх, vi-cetasaḥ - звычулыя, збытыя чуваньня, śritāḥ - што прынялі pra-kṛtiṃ - пратвору rākṣasīm - уласьцівую бесам ca eva - і āsurīṃ - ўласьцівую чортам.

mahātmānas tu māṃ pārtha daivīṃ prakṛtim āśritāḥ
bhajanty ananyamanaso jñātvā bhūtādim avyayam 9.13

9.13 tu - Але mahā-ātmānaḥ - самавялікія, вялікія сабой, pārtha - о сыне Пр̣тхі, māṃ - маю daivīṃ - боскую pra-kṛtim - пратвору ā-śritāḥ - прыняўшы, bhajanti - бажаюць an-anya-manasaḥ - неіншамысныя, jñātvā - спазнаўшы avyayam - вечны, нязьменны ādim пачатак bhūta- бытаў.

satataṃ kīrtayanto māṃ yatantaś ca dṛḍhavratāḥ
namasyantaś ca māṃ bhaktyā nityayuktā upāsate 9.14

9.14 kīrtayantaḥ - Узгадваючы, славячы māṃ - мяне sa-tataṃ - няспынна, станоўна, ca - і yatantaḥ - імкнучы (да мяне), vrata- тыя воля dṛḍha- якіх моцная, поўная, цэлая, ca - і namasyantaḥ - пакланяючыся, прысьвячаючыся bhaktyā - бажаньнем, nitya- заўжды, неадымна, шчыра yuktāḥ - едныя māṃ - мяне upa āsate - шануюць.

jñānayajñena cāpy anye yajanto mām upāsate
ekatvena pṛthaktvena bahudhā viśvatomukham 9.15

9.15 anye - Іншыя, yajantaḥ - абракаючы yajñena - аброкам jñāna- знаньня, mām - мяне upa āsate - шануюць ekatvena - як адзінасьць pṛthaktvena - і як асобнасьць, bahudhā - мнагастайна viśvataḥ-mukham - усюды-тварнага, усюды-зорнага.

ahaṃ kratur ahaṃ yajñaḥ svadhāham aham auṣadham
mantro'ham aham evājyam aham agnir ahaṃ hutam 9.16

9.16 ahaṃ - Я kratuḥ - воля, намер, ahaṃ - я yajñaḥ - аброк, aham - я sva-dhā - самадзея, самааснова, aham - я auṣadham - зельле, трава, лек, aham - я mantraḥ - заклён, замова заклён, aham - я eva - ж ājyam - топленае, чыстае масла, aham - я agniḥ - агонь, ahaṃ - я hutam - прысьвячэньне, абрачэньне.

pitāham asya jagato mātā dhātā pitāmahaḥ
vedyaṃ pavitram oṃkāra ṛk sāma yajur eva ca 9.17

9.17 aham - Я pitā - бацька asya - гэтага jagataḥ - сьвету, mātā - матка, dhātā - дзяржаўца, pitāmahaḥ - дзед, vedyaṃ - веднае, pavitram - ачышчальнік, oṃ-kāraḥ - гук Ом, ṛk - роч, р̣ч, песьня Р̣ґ-веды, sāma - са̄ман, сьпеў Са̄ма-веды eva ca - а таксама yajuḥ - і аброч, йадж́ус, заклён Йадж́ур-веды,

gatir bhartā prabhuḥ sākṣī nivāsaḥ śaraṇaṃ suhṛt
prabhavaḥ pralayaḥ sthānaṃ nidhānaṃ bījam avyayam 9.18

9.18 gatiḥ - сьцег, bhartā - муж, pra-bhuḥ - пан, sākṣī - сьведка, ni-vāsaḥ - сяліба, śaraṇaṃ - абарона, su-hṛt - сябра, pra-bhavaḥ - пачатак, узбытак pra-layaḥ - росчын, канец, sthānaṃ - стан, ni-dhānaṃ - вынік, a-vyam - вечнае bījam - семя.

tapāmy aham ahaṃ varṣaṃ ni gṛhṇāmy utsṛjāmi ca
amṛtaṃ caiva mṛtyuśca sad asac cāham arjuna 9.19

9.19 aham - Я tapāmi - жару́ю, ahaṃ - я varṣaṃ - дождж, ni gṛhṇāmi - я спыняю ca - і ut sṛjāmi - я вытачаю, пачынаю, ca eva - і amṛtaṃ - нясьмерце, ca - і mṛtyuḥ - сьмерць, sat - існае і - ca a-sat - няіснае aham - я, arjuna - о Ясны, Ардж́уна.

traividyā māṃ somapāḥ pūtapāpā yajñair iṣṭvā svargatiṃ prārthayante
te puṇyam āsādya surendralokaṃ aśnanti divyān divi devabhogān 9.20

9.20 māṃ - Мяне traividyāḥ - знаўцы трох ведаў soma-pāḥ - сомапіты, якія п’юць Сому, pūta- ачышчаныя pāpāḥ - ад ганаў, iṣṭvā - аброкшы - yajñaiḥ - аброкамі , gatiṃ - сьцег svar- неба pra arthayante - просяць, te - яны, ā-sādya - дасягшы puṇyam - чысты lokaṃ - сьвет indra- ўладара sura- багоў, aśnanti - спажываюць divi - у небе, выраі divyān - нябесныя bhogān - асалоды deva- багоў.

te taṃ bhuktvā svargalokaṃ viśālaṃ kṣīṇe puṇye martyalokaṃ viśanti
evaṃ trayīdharmam anuprapannā gatāgataṃ kāmakāmā labhante 9.21

9.21 te - Яны, taṃ bhuktvā - нацешыўшыся, нападабаўшы taṃ - той vi-śālaṃ - збытны, шырокі lokaṃ - сьвет svar-ga- выраю, сваргі, kṣīṇe - па сканчэньні puṇye - даброці viśanti - ўваходзяць lokaṃ - у сьвет martya- сьмяротных, evaṃ - так anu-prapannāḥ - сьледуючы trayī-dharmam - траістай, трохведавай дгарме, kāmāḥ - жадальнікі kāma- жаданьняў labhante - атрымліваюць gata- зыход ā-gataṃ - і прыйсьце, вяртаньне.

ananyāś cintayanto māṃ ye janāḥ paryupāsate
teṣāṃ nityābhiyuktānāṃ yogakṣemaṃ vahāmy aham 9.22

9.22 janāḥ - людзі, ye - якія cintayantaḥ - думаюць, засяроджваюцца an-anyāḥ - недаіншыя мыслам, неіншаскіраваныя, pari upa āsate - ушаноўваюць māṃ - мяне, teṣāṃ - для тых, nitya- цалкам abhi-yuktānāṃ - рашучых aham - я vahāmy - прыношу kṣemaṃ - бясьпеку yoga- набытку.

ye'py anyadevatābhaktā yajante śraddhayānvitāḥ
tepi mām eva kaunteya yajanty avidhipūrvakam 9.23

9.23 api - Але і bhaktāḥ - божнікі anya- іншых devatā- бостваў, ye - якія yajante - абракаюць, anu-itāḥ - надзеленыя śraddhayā - верай, te - тыя api - таксама mām - мне eva - насамрэч yajanti - абракаюць, kaunteya - о сыне Кунті̄, a-vidhipūrvakam - але няправільна, не паводле правілаў.

ahaṃ hi sarvayajñānāṃ bhoktā ca prabhur eva ca
na tu mām abhijānanti tattvenātaś cyavanti te 9.24

9.24 hi - Бо ahaṃ - я ca - і bhoktā - спажыўца, eva ca - і pra-bhuḥ - пан sarva- ўсіх yajñānāṃ - аброкаў, tu - але mām - мяне na abhi jānanti - яны не пазнаюць tattvena - паводле тоества ataḥ - і таму cyavanti - яны адпадаюць.

yānti devavratā devān pitṛn yānti pitṛvratāḥ
bhūtāni yānti bhūtejyā yānti madyājin'opi mām 9.25

9.25 devān - Да багоў yānti - ідуць vratāḥ - вернікі, зарочнікі deva- багоў, pitṛn - да продкаў yānti - ідуць pitṛ-vratāḥ - вернікі, зарочнікі pitṛ- продкаў, bhūtāni - да духаў yānti - ідуць bhūta-ijyāḥ - аброчнікі духаў, api - гэтаксама mām - да мяне yānti - ідуць mad-yājinaḥ - тыя, хто мне абракае.

patraṃ puṣpaṃ phalaṃ toyaṃ yo me bhaktyā prayacchati
tad ahaṃ bhaktyupahṛtam aśnāmi prayatātmanaḥ 9.26

9.26 yaḥ - Хто me - мне pra yacchati - дорыць bhaktyā - бажаньнем patraṃ - Ліст, puṣpaṃ - краску, phalaṃ - плод, toyaṃ - ваду, prayatātmanaḥ - у тых, самадарных, самашчодрых tad - тое upa-hṛtam - прынесенае, доранае bhakti- бажаньнем ahaṃ - я aśnāmi - ем, прымаю.

yat karoṣi yad aśnāsi yaj juhoṣi dadāsi yat
yat tapasyasi kaunteya tat kuruṣva madarpaṇam 9.27

9.27 yat - Што karoṣi - чыніш, yad - што aśnāsi - еш, yat - што juhoṣi - абракаеш, yat - што dadāsi - дорыш, yat - што tapasyasi - жарбуеш, kaunteya - о сыне Кунті̄, tat - тое kuruṣva - чыні arpaṇam - як прынашэньне, прысьвячэньне mad- мне.

śubhāśubhaphalair evaṃ mokṣyase karmabandhanaiḥ
saṃnyāsayogayuktātmā vimukto mām upaiṣyasi 9.28

9.28 evaṃ - Так bandhanaiḥ - ад вязьмаў karma- чыну, phalaiḥ - плод якіх śubha- прыемнае, дабро a-śubha- ці непрыемнае, ліха, yukta-ātmā - самаадзіны yoga- йоґай saṃ-nyāsa- адроку, vi-muktaḥ - вызвалены upa eṣyasi - ты прыйдзеш mām - да мяне.

samo'haṃ sarvabhūteṣu na me dveṣyo'sti na priyaḥ
ye bhajanti tu māṃ bhaktyā mayi te teṣu cāpy aham 9.29

9.29 ahaṃ - Я samaḥ - аднакі sarva- да ўсіх bhūteṣu - бытаў, na asti - няма me - ў мяне dveṣyaḥ - ворага, na - ні priyaḥ- ці ўлюбёнага, tu - але ye - якія bhajanti - бажаюць māṃ - мяне bhaktyā - бажаньнем, te - тыя mayi - ўва мне, ca api - як і aham - я teṣu - ў іх.

api cet sudurācāro bhajate mām ananyabhāk
sādhur eva sa mantavyaḥ samyag vyavasito hi saḥ 9.30

9.30 api - І cet - нават калі su-dur-ācāraḥ - вялікі злачынец bhajate - бажае mām - мяне an-anya-bhāk - неіншабожны, saḥ - ён mantavyaḥ - мае лічыцца sādhuḥ - праведным eva - напраўду, hi - бо saḥ - ён samyag - правільна vi-ava-sitaḥ - вырашыў.

kṣipraṃ bhavati dharmātmā śaśvacchāntiṃ nigacchhati
kaunteya pratijānīhi na me bhaktaḥ praṇaśyati 9.31

9.31 kṣipraṃ - Хутка bhavati - ён стаецца dharma-ātmā - драгма-істым, верным дгарме, śaśvat- і ў вечны śāntiṃ - спакой ni gacchhati - уваходзіць, kaunteya - о сыне Кунті̄, prati jānīhi - проці-знай, прымі-абяцаньне, me - мой bhaktaḥ - божнік na - ня pra ṇaśyati - гіне.

māṃ hi pārtha vyapāśritya ye'pi syuḥ pāpayonayaḥ
striyo vaiśyās tathā śūdrās tepi yānti parāṃ gatim 9.32

9.32 hi - Бо ye - якія māṃ - мяне, pārtha - о сыне Пр̣тхі, vyapāśritya - прыняўшы, api syuḥ - хай нават яны б былі pāpa-yonayaḥ - грэха-ўлонныя, striyaḥ - жанчыны, vaiśyāḥ - вайшйі, tathā - а таксама śūdrāḥ - ш́ӯдры, api - і нават te - яны yānti - ідуць parāṃ - вышнім gatim - сьцегам.

kiṃ punar brāhmaṇāḥ puṇyā bhaktā rājarṣayas tathā
anityam asukhaṃ lokam imaṃ prāpya bhajasva mām 9.33

9.33 kiṃ punaḥ - Пагатоў, тым больш brāhmaṇāḥ - сьвятары, бра̄гман̣ы puṇyāḥ - чыстыя, сьвятыя, bhaktāḥ - божнікі, tathā - а таксама rāja-ṛṣayaḥ - князі-рушы, уладары-прарокі, a-nityam - у нявечны a-sukhaṃ - няшчасны lokam - сьвет imaṃ - гэты pra-āpya - лучыўшы, bhajasva - бажай mām - мяне.

manmanā bhava madbhakto madyājī māṃ namaskuru
mām evaiṣyasi yuktvaivam ātmānaṃ matparāyaṇaḥ 9.34

9.34 bhava - Будзь manāḥ - мыслам ува мне, (будзь) mad- мой bhaktaḥ - божнік, mad- мой yājī - аброчнік, māṃ - мне namaḥ-kuru - чыні пакланеньне, evam - так yuktvā - зьяднаўшы ātmānaṃ - сябе, mat- мяне para-āyaṇaḥ - зрабіўшы вышняй цэльлю, mām - да мяне eva - менавіта eṣyasi - ты прыйдзеш.

OM tat sad
iti śrīmad-bhagavad-gītāsūpaniṣatsu brahma-vidyāyāṃ yoga-śāstre śrīkṛṣṇārjuna-saṃvāde rājavidyārājaguhyayogo nāma navamo'dhyāyaḥ

ОМ ТАТ САТ
такі ў сьвятарных Багавітавых Песьнях, сьвятых упанішадах, брагма-ведзі, йоґа-наставе, сумове сьвятога Кр̣шн̣ы і Ардж́уны дзявяты ўзыход на імя "Йоґа сьвятарнай веды і сьвятарнай тайны".

Пераклаў з санскрыту Міхась Баярын.

Чалавек

Чалавек не павінен губляць свой змысел. Калі рэч губляе змысел, перастае выконваць свой чын, яе выкідаюць, вяртаюць у рэчыва. Калі чалавек губляе змысел, ён ператвараецца ў рэч, знадабень чужой улады. Але які змысел чалавека, які яго чын?

sa yat pūrvo 'smāt sarvasmāt sarvān pāpmana auṣat tasmāt puruṣaḥ. oṣati ha vai sa taṃ yo 'smāt pūrvo bubhūṣati ya evaṃ veda - "Той, хто папярэдні ад усяго гэтага, спаліў усё зло, таму ён пуруша. Таму спальвае той, хто так ведае, таго, хто жадае быць перад ім" (Бр̣гада̄ран̣йака-упанішад 1.4.1). Слова puruṣa (чалавек) тлумачыцца тут як вытворнае з слова puras (перад) і кораня uṣ (спальваць). Чалавек - той хто спальвае тое, што хоча быць перад ім, над ім, быць яго прычынай, папярэднічаць яму, вызначаць яго, мець над ім уладу. Змысел чалавека ў адмаўленьні быць рэччу, гэтым, аб’ектам чужой волі, у спальваньні папярэдняга, прычыны, пераўзыходжаньні ўлады іншага. Гэта ягоны чын. Чалавек мае быць свабодным, першасным і пачатковым, бо калі ён губляе свабоду, ён перастае быць чалавекам.

puraḥ kuṣan - (Uṇ. 4.75). Паводле тлумачэньня Уна̄д̣і-сӯтраў слова puruṣa ўтвараецца ад кораня pur (папярэднічаць, быць перад). Чалавек - той, хто папярэднічае, папярэднік, продак. Чалавек - пачатак, той, хто ёсьць першасным, пачатковым. Змысел чалавека - пачынаць, быць пачаткам, даваць пачатак. Гэта ягоны чын. Папярэднічаць можна толькі наступнаму, і пачатак мае быць пачаткам працягу. Чалавек - тады чалавек, калі ўсё толькі пачынаецца, у вечны міг пачатку, калі ўсё яшчэ наперадзе. Каб быць чалавекам, чалавек мае спараджаць, тварыць працяг, быць продкам наступнікаў, настаўнікам вучняў. Калі чалавек стаецца толькі працягам, інэрцыяй і заходам, ён зьнікае як чалавекам.

tenedaṃ pūrṇaṃ puruṣeṇa sarvam - “Усё гэта поўніцца тым пурушам” (Ш́вета̄ш́ватара-упанішад 3.9). Ёсьць яшчэ адно тлумачэньне чалавека. puruṣaḥ - pūrṇam anena sarvam iti - "Пуруша - той, кім поўніцца ўсё" (Бгаґавад-ґі̄та̄-бга̄шйа 8.4) Настаўнік Ш́ан̇кара тлумачыць слова puruṣa як утворанае ад кораня pṝ (поўніць). Тады змысел чалавека ў тым, каб поўніць, быць поўным, цэлым. Гэта ягоны чын. Чалавек ня мае зводзіцца да часткі, абмежаваньня, не павінен быць рэччу сярод рэчаў. Любая рэдукцыя чалавека зьнішчае яго змысел. Можна вызначыць частку, але нельга вызначыць, абмежаваць цэлае. Таму вызначэньне чалавека зьнішчае чалавека. Поўніцца значыць няспынна спаўняцца, зьдзяйсьняцца. Бо завершаны чын паўненьня ўжо няпоўны, абмежаны, частковы, скончаны.

sahásraśīrṣā púruṣaḥ sahasrākṣáḥ sahásrapāt, sá bhū́miṃ viśváto vṛtvā́ty atiṣṭhad daśāṅgulám - Тысячагаловы чалавек, тысячавокі, тысячаногі, ён быцьцё адусюль асягнуўшы, пераўзышоў яго на дзесяць пальцаў" (Рг-веда 10.90.1). Чалавекам поўніцца ўсё. Але слова “ўсё” таксама значыць “поўнае”. Што тады значыць поўніць поўнае? Поўніць поўнае - значыць перапаўняць яго. Чалавек - самаперапаўняльны (paripūrṇa) кубак, што цячэ цераз свой край. Чалавек можа быць толькі бясконцасьцю, што дзейна і ўвесь час пераадольвае свае канцы. Чалавек заўсёды мае быць большым за самога сябе. Чалавек - і ёсьць звышчалавек, гэта слова лішняе. Гэта пачатак, які не дапускае свайго канца.

Ш́ан̇кара дае і яшчэ адно тлумачэньне слова puruṣa. puruṣaḥ puri śayanāt - "Пуруша - бо жыве ў горадзе” (Бгаґавад-ґі̄та̄-бга̄шйа 8.4) Як пра ўладара горада-цела гаворыць пра чалавека Багавіт: sarvakarmāṇi manasā saṃnyasyāste sukhaṃ vaśī, navadvāre pure dehī naiva kurvan na kārayan - “Усе чыны мыслам адрокшы, шчасна ўладар прабывае, цельны ў горадзе дзевяцібрамным ня чыніць, не прычыняе” (Бгаґавад-Ґі̄та̄ 5-13). Чалавек жыве ў целе. Але і жывёла жыве ў целе. У чым тады розьніца? Шан̇кара выкмячае, што каб быць уладаром гораду, трэба адрозьніваць сябе ад яго, ня быць яму гэтасным, ідэнтычным. Той, хто прымае сябе за сваё цела (deha-indriya-saṃghāta-mātra-ātma-darśī), сваю наяўнасьць, частку сябе, не ўладарыць, а ўладарыцца горадам. Тады змысел чалавека ў нятоеснасьці сваёй наяве, адмоўным разрозьненьні сябе ад усякай наявы, у яе пераўзыходжані. Гэта ягоны чын. Чалавек, што зводзіцца да гэтага, ідэнтычнасьці любога роду, страчвае сваю сарцавінную, уладарную вось, губляе свой змысел.

puruṣaścādhidaivatam - “Чалавек - прабоства” (Бгаґавад-Ґі̄та̄ 8.4). Слова adhidaivata (прабоства) значыць daivatam adhikṛtya - “пра боскае”, “пра боства”, “зрабіўшы боства кменем”. Прабоства - гэта змысел, ідэя боства як такога, а таму гэта боства бостваў, навышняе боства, тое, што робіць боствы боствамі. Гэта значыць, прабоства - Пачатак, той, хто заўжды папярэднічае і не дазваляе сабе папярэднічаць, хто спальвае ўсё, што спрабуе быць яго прычынай, той поўны, нязводны да частак, не дазаляючы свайго канца, кім перапаўняецца ўсё, які ўладарыць явай і не ўладарыцца явай.

dvāvimau puruṣau loke kṣaraścākṣara eva ca, kṣaras sarvāṇi bhūtāni kūṭastho’kṣara ucyate. uttamaḥ puruṣaḥ tvanyaḥ paramātmetyudāhṛtaḥ, yo lokatraya āviśya bibhartyavyaya īśvaraḥ - “Два гэтыя пурушы ў сьвеце, зьнікомы і незьнікомы, зьнікомы - гэта ўсе быты, канцавосным завецца нязьнікны. Апошні пуруша - іншы, ён навышнім сабой завецца, які ў трысьвет увайшоўшы, трымае ўладар нязьменны” (15.16-17). Калі чалавек выяўляе свой змысел пачатку, чынячы чын чалавека, празь яго праходзіць вось пачатку сьвету, што злучае, яднае яго з прабоствам, утвараючы навышні сьцег, вэртыкальны шлях (parā gatiḥ).

Вечны пачатак

назаўжды калі ўсё наперадзе
калі сьцегі ўсе адкрываюцца
калі вока бясконца зьдзіўляецца
калі толькі сьвет прачынаецца
калі толькі ўсё пачынаецца

Надыходжаньне духу

Карлос Кастанэда. Сіла моўчы. 4. Перакул мыслу

- Перакул мыслу ў нямыснае, - патлумачыў ён з выдыхам замірэньня, - гэта надыходжаньне духу, чын парушэньня нашых успрымальных абсягаў. Гэта міг, калі ўспрыманне чалавека дасягае сваіх межаў. Магары дзейсьняць мастацтва пасыланьня выведнікаў для выпрабаваньня нашых успрымальных абсягаў. Гэта яшчэ адна прычына, чаму я люблю вершы. Я ўжываю іх як выведнікаў. Але, як я ўжо казаў табе раней, паэты ня ведаюць так дакладна, як магары таго, што гэтыя выведнікі могуць зьдзейсьніць".

......

Само сабой, я хацеў, каб ён распавёў пра чыстае разуменьне. Ён засьмяяўся і прысеў на лаву.

- Я зьбіраюся распавесьці табе нешта падставовае пра магароў і чын іх магарства", - працягнуў ён. - Нешта пра перакулы іх мыслу ў нямыснае.

Ён сказаў, што некаторыя магары былі ба́ямі. Байства было для іх ня толькі выведнікам, што дасьледваў межы іх успрыманьня, але іх сьцегам да зьвяршэньня, сілы і духу. Ён крыху змаўчаў, відаць шукаючы прыдатнага прыкладу. Затым ён нагадаў мне, што індыяне Йакі маюць збор гістарычных падзеяў, якія яны называюць "помнымі днямі". Я ведаў, што помныя дні былі вусновым пераказам іх гісторыі як народу, калі яны вялі вайну супраць захопнікаў сваёй Радзімы: сьпярша з Гішпанцамі, а пазьней з Мэксыканцамі. Дон Хуан, сам будучы Йакі, рашуча заявіў, што помныя дні былі пераказам іх паразаў і заняпаду.

- Але, што б ты сказаў, - запытаў ён мяне, - як чалавек вучоны, пра такога бая-магара, які б узяўшы расповед з помных дзён - скажам, прыкладам, гісторыю Калісто Муні - і зьмяніў яе канчатак так, што замест апісання таго, як Калісто Муні быў чвартаваны Гішпанскімі ка́тамі, як гэта і было насамрэч, распавёў бы гісторыю Калісто Муні як пераможнага паўстанца, якому ўдалося вызваліць свой народ?

Я ведаў гісторыю Калісто Муні. Ён быў індыянін Йакі, які, паводле помных дзён, многа гадоў праслужыў на пірацкім караблі ў Карыбскім моры з накметай навучыцца ваяцкай стратэгіі. Затым ён вярнуўся ў родную Сонору, распачаў паўстаньне супраць Гішпанцаў і абвясьціў вайну за незалежнасьць, каб быць адылі здраджаным, схопленым і пакараным.

Дон Хуан пераканаў мяне выказаць свае заўвагі. Я сказаў яму, што мяркую, што зьмяненьне пасьлядоўнасьці падзеяў апісаным ім чынам было б псыхаляґічным снадзівам, свайго роду выдаваньнем жаданага за сапраўднае з боку бая-магара. Ці, магчыма, гэта магло быць асабовым, своеасаблівым спосабам палёгкі ў расчараваньні. Я дадаў, што нават назваў бы такога магара-бая патрыётам, бо ён ня здольны прыняць горкую паразу.

Дон Хуан сьмяяўся, пакуль не пачаў задыхацца.

- Але рэч тут не пра аднаго магара-бая, - заявіў ён. - Яны ўсе так робяць.

- Тады гэта грамадзка санкцыянаванае снадзіва для выдаваньня ўсім грамадзтвам жаданага за сапраўднае", - адказаў я. - Грамадзка прыняты спосаб калектыўнай разрадкі псыхалягічнага стрэсу.

- Твой довад праўдападоьны, пераканаўчы і разумны, - адзначыў ён. - Але ад таго, што твой дух мёртвы, ты ня можаш убачыць загану свайго доваду.

Ён глянуў на мяне, нібы пераконваючы зразумець тое, што ён сказаў. У мяне не было заўвагаў, і ўсё, што я мог сказаць, прагучала бы раздражнёна.

- Бай-магар, што зьмяняе канец пасьлядоўнасьці "фаткаў", - мовіў ён, - робіць гэта паводле ўказу і пад абаронай духу. Паколькі ён можа кіраваць сваім няўлоўным зьвязкам з наўмыслам, ён можа на самай справе зьмяняць рэчы. Бай-магар дае знак, што ён наўмысьліць гэта, зьняўшы капялюш, паставіўшы яго на зямлю, і перавярнуўшы яго на ўсе 360 градусаў супраць гадзіннікавай стрэлкі. Пад абаронай духу гэты просты чын занурае яго ў самы дух. Ён дазваляе свайму мыслу перакул у нямыснае.

Дон Хуан узьняў руку над галавой і ўказаў на імгненьне на неба над даляглядам.

- І паколькі яго чыстае разуменьне зьяўляецца выведнікам, што дасьледуе там неабсяжнасьць, - працягваў дон Хуан, - магар-бай ведае бязь ценю сумневу, што недзе, неяк, у гэтай бясконцасьці, у гэты самы міг, надыходзіць дух. Калісто Муні - пераможца. Ён вызваліў свой народ. Яго цэль пераўзыйшла межы ягонай асобы.

Пераклаў з ангельскай.

Свабода

svabhāvo’dhyātmam ucyate - “Самабыцьцё завецца прасамасьцю”. (Бгаґавад-Ґі̄та̄ 8-3). Слова adhyātma значыць ātmānam adhikṛtya - “над сабой, пра сябе, зрабіўшы сябе кменем”. У гэтым слове - дзьве ўзаема-выніковыя кметы - “над-сябе”, узыходу над сабой, самаўзьняцьця і “пра-сябе”, змыслу сябе і істы сябе, самаісты. Адпаведна прыкметнік ādhyātmika, што звычайна перакладаюць як “духовы” значыць над-самасны і пра-самасны. Узьняўшыся над сабой, зрабіўшы сябе кменем, прадметам, сам стаецца кметай, змыслам сябе. Такім чынам, над-самасьць, самапераўзыходжаньне і пра-самасьць, навышні сам (paramātmā), змысел, іста сябе супадаюць. jitātmanaḥ praśāntasya paramātmā samāhitaḥ - “З супакоеным, самаадольным навышні сам супадае” (Бгаґавад-Ґі̄та̄ 6.7). Сам - толькі тады сам, калі пераўзыходзіць сябе. Сам - гэта самаадольле.

Слова svabhāva значыць “сваё быцьцё, быцьцё сябе самога”. Быцьцё значыць узбыцьцё (udbhava), узьнікненьне, выяўленьне, станьне. Быцьцё (bhāva) адбываецца (bhavati), а існае (sat) ёсьць (asti). Быцьцё - гэта выяўленьне існага, нячаснага ў часе, таго (tat) ў гэтым (idam). Прасамасьць (adhyātma) - гэта быцьцё сябе, самабыцьцё (svayambhāva), самаўзьнікненьне. Сам - значыць самабытны (svayambhū), самавыяўны, самачынны, самаўзьнікаючы, самаасноўны (svatantra).

У быцьці сябе, самавыяўленьні б’ецца сэрца самаўзыходу. Бо сам прынцыпова ня зводны да выявы, сам адкідае ўсякую выяву як сябе, сам знаходзіцца як адмаўленьне ўсякай выявы - neti neti - “ня гэта, ня гэта”. Быцьцё сябе значыць непрыманьне ўлады наявы, гэта-самленьня з выявай. Няма сябе з гледзішча наявы, але няма сваіх вачэй у наявы, і толькі вокам сябе яна бачыць. Самабыцьцё - гэта паўстаньне супраць улады наявы, і самаўзьнікненьне замест яе. Самабыцьцё значыць зыходжаньне зь сябе, узьняцьце сябе над сабой з дапамогай сябе. uddhared ātmanātmānam nātmānam avasādayet … bandhur ātmātmanas tasya yenātmaivātmanā jitaḥ - “Хай уздыме сябе сабой, хай сам сябе не апускае … Сябра сам сабе для таго, кім адолены сам сабою” (Бгаґавад-Ґі̄та̄ 6.5-6)

Свабода - прамы нашчадак слова svabhāva. Свабода - гэта сваё быцьцё, быцьцё сябе і сабой (svabhāva), а значыць - самаўзыход, пераўзыходжаньне сябе (svadhyāya). Быць свабодным значыць ня быць гэтасным, тоесным уласнай выяве. Наяўнасьць дае выбар з гэтага, але такі выбар - ужо несвабода. Свабода - гэта адмаўленьне ад выбару наявы, выбар ненаяўнага, дастаньне іншай адмены з-за ўласнай сьпіны, выбар, што зыходзіць зь сябе самага. Свабода - гэта зыходжаньне з самога сябе, воля сябе. svādhyāya-jñāna-yajñāś ca yatayaḥ saṃśitavratāḥ - “Знаньне самаўзыходу - аброк тых, чыя воля трывала” (Бгаґавад-Ґі̄та̄ 4.28). Свабода - гэта выбар, воля (vrata, vara) сябе (ātmānam) сабой (ātmanā). Свабода ня ісьніць, ня можа быць дадзена, але мае адбывацца як чын самаўзыходу (svādhyāya). Свабода - гэта змысел сябе, а̄тмана.

Ніхто не пераканае, што свабода гэта рабства і ўсьвядомленая неабходнасьць, бо выбар свабоды адбываецца ня там, дзе дзейсныя перакананьні. Свабода адбываецца як надчуцьцёвы, надмысловы, надразумовы выбар, што зыходзіць з самога сябе, супрацьстаўляе самога сябе ўсяму іншаму.

tuсchyénābhv ápihitaṃ yád ā́sīt tápasas tán mahinā́jāyataíkam - “Што ісьнела пустое, пустым сукрыта, магутою жару ўзьнікла тое адно” (Р̣ґ-веда 10-129-3). Рушы ўбачылі сьвет як свабоду, самаасноўнае (svatantra) праяўленьне самаўзьніклага (svayambhū). Самабыцьцё, свабода - гэта тая думка, што складае выток, вартасьць і цэль ведавай спадчыны. Свабода - на пачатку сьвету, дасяг свабоды, вызволя (mokṣa) - цэль быту. Без свабоды ўсё губляе свой змысел, бо свабода ёсьць змысел самога ўсяго. Таму, без сумневу, традыцыя ведаў - гэта традыцыя свабоды.

asuryā nāma te lokā andhena tamasāvṛtāḥ, tāṃste pretyābhigacchanti ye ke cātmahano janāḥ - “Бяссонцыя тыя  сьветы, цемрай сьляпой ахінуты, рушаць туды зыйшоўшы, сама-забойныя людзі” (І̄ш́а-упанішад 3). Чалавек жыве цяпер у сьвеце бяз сонца змыслу, дзе ўсё загадзя вырашана і прызначана, і яму застаецца толькі адбываць быцьцё як пакараньне няволяй. Чалавек адчувае сябе пазбытым змыслу. Бо адмова ад свабоды - гэта адмова ад свайго быцьця, адмова сябе і свайго змыслу. Але змысел ня рэч, што можна вярнуць, забраўшы. Свабода не паддаецца адбудове і аднаўленьню, але можа быць толькі нанова зьяўлена з жару самапаўстаньня.

Плынная немень

У 20 ст. ў Беларусі былі два вялікія мысьляры - Абдзіраловіч і Акудовіч. Адзін запытаў пра "цякучасьць",  другі адказаў "няма". "Цякучасьць" была пытаньнем, а "няма" стала адказам.

Бо "цякучасьць" была пытаньнем пра "магчымасьць цякучасьці", яна была пастаўлена як цэль і ёй не ставала сродку. Наша маладая культура, прачнуўшыя паміж двума ўсеахопнасьцямі, дзьвюмя вялікімі рэдукцыямі, мусіла адказаць на той самы выклік, на які ёй проста не было ні сілаў, ні часу - як ахапіць усё? - як немаўлю стацца раўнамоцным гэтай пачвары абапал? Як стацца цякучым і праплыць паміж Сцылай і Харыбдай чужых вялікіх вобразаў і тлумачэньняў, захаваўшы сваё само.

І "няма" стала ўрэшце простым адказам на гэтае пытаньне. Спачатку знойдзенае надзетым на сябе, пераніцаванае навонкі, яно сталася ўсепераможным зьнішчальнікам чужаяўнага сьмецьця. Калі Фаўст, каб адказаць на выклік бясконцасьці, імкне ахапіць усё, падвоіўшы яго, Йа̄джнявалкйа проста мовіць - neti, neti - "не, не" - "няма, няма". Усяго гэтага, чаго трэба ахопліваць, проста няма.

Няма ачышчае месца для ўласнай явы. Ненаяўнасьць ня значыць няіснасьць. Немень - зброя, што выдаляе і расчыняе upādhi, заставы, чужыя, навязаныя вобразы, аднаўляючы першатворную чысьціню самабыту. Няма - гэта тэхналёгія цякучасьці, якую мы толькі пачалі ўсьведамляць і цаніць. Сродак знойдзены, і цэль дасяжна.