Самакменьне

Ш́рі̄ Ш́ан̇кара-а̄ча̄рйа

Чаканае прагнымі волі, спакойнымі, збытымі страсьці,

жарбою згубцамі ган, самакменьне сьцьвярджаецца гэта. |1|

Між іншых сродкаў дасягу кем толькі - сродак вызволі;

як гатаваць без агню - не дасягчы вызволі бяз знаньня. |2|

Бо чын, неварожы аблудзе, няведаньне не выдаляе,

толькі веда зьнішчае няведу, як пры стрэчы зьзяньня і цемры. |3|

Нібы схаваны нязнаньнем, па згубе яго зноў адзіны

Сам сабой сябе асьвятляе, як сонца па хмараў сыходзе. |4|

Душу, што ў брудзе нязнаньня, спазнаньнем зрабіўшы бясплямнай,

знаньне само мае зьнікнуць, як у чыстай вадзе пыл катакі. |5|

На сон бо падобна суплынь, супоўная гіды і жады,

як сьніцца, здаецца істотай, з прабудай стаецца нябытам. |6|

Датуль сьвет здаецца істотай, як срэбрам здаецца пярліна,

покі Род ня будзе спазнаны ўсяго чыста нядвойнай асновай. |7|

У апоры ўсяго і прычыне, ўладары навышнім, сусьветы

узьнікаюць, існуюць і гінуць, як бурбалкі ў пеністых водах. |8|

З сама-існа-чуйнага Вішн̣у, які паўсюль і заўсёды, 

усе розныя ўтвораны зьявы, як із золата зроблены ўкрасы. |9|

Як прастора пан здоляў выбытны прымае мноствы адзеяў,

іх падзеламі нібы падзельны, ізноў па іх згубе адзіны. |10|

Пад уладай мноства адзеяў пароды, аселі і станы

на Сябе накладаюцца толькі, як смакі і кветы на воды. |11|

Зь велябыту, што мае пяць частак, субытае, зьбертае чынам,

цела месцам спажывы уцехі й пакуты завецца. |12|

Што мае пяць дыхаў і мысел, кем і дзясяцера здоляў,

вытвор непяцёрнага быту, цела тонкае - сродак спажывы. |13|

Беспачатна і неапісальна няведа - адзея прычыны,

Іншым ад гэтае тройцы адзеяў Сябе уважацьме. |14|

Улучаны ў сховаў пяцёра утвораным зь іх падаецца

Сам чысты, як на адзежы чорным крышталь падаецца. |15|

Схаванага ў цела балоны зьвязкаў лушчэньнем належыць

Сябе нутранога ачысьціць як зерне рыжоў ад паловы. |16|

Бо Сам заўсёды паўсюдны зьзяе ня ўсюды выяўна,

у кменьні толькі відочны, як Месяца ў перлах адсьветак. |17|

Розным ад цела і здоляў, мыслу, кему й пратворы

ведаць належыць Сябе, як пана, іх дзеяў назорцу. |18|

Калі здолі занятыя чынам, Сам здаецца занятым таксама

няцямным, як Месяц між хмараў рухомых, здаецца рухомым. |19|

Ад сама-чуваньня залежна цела, кем, мысел і здолі,

свае цэлі чыну сягаюць, як людзі залежна ад сонца. |20|

Чын з кметамі здоляў і цела надаецца бязрозна таму, хто

сама-існа-чуйны, бясплямны, як цемра ноччу нябёсам. |21|

Зь нязнаньня мысловай адзеі надаюць Сабе чыньнікаў станы,

як Месяцу, віднаму ў плыні, ўдаецца плынь і рух водаў. |22|

Страсьці, жаданьні, ўцехі, пакуты збываюцца ў кменьні,

у сьненьні глыбокім зьнікаюць, не Сабе яны ўласны, а кему. |23|

Як сонца - ў сьвятле, у сьцюжы - вады, як полымя - ў пале,

гэтак свабыт Сябе ў вечнай чысьціні існа-чуйна-шчасьця. |24|

Сябе існа-чуйнага частку і кменьня дзею злучыўшы,

нярозьненьне гэтых абодвух распачынае "Я знаю". |25|

Няма Сябе вытварэньня, і ў кеме ня маецца кменьня,

душа, зазнаўшы ўвесь бруд, яго лічыць знаўцам і зорцам. |26|

Прыняўшы Сябе за жыўца, як у страху зьмяю за вяроўку,

“Не жывец я, а Сама-навышні”, - так знаючы, збавіцца страху. |27|

Адзін Сам асьвятляе здолі, кем і мысел, нібыта сьвечка,

што сама збаны асьвятляе, і не асьвятляецца імі. |28|

Для кменьня Сябе ня трэба кменьня іншага, Сам ёсьць кменьне,

як іншай сьвечкі ня трэба для асьвятленьня сьвечкі. |29|

Ўсе адзеі адмовіўшы сказам "Ня гэта, Ня гэта”, належыць

веляказамі ўведаць адзінства Сама-вышняга й Сама-жывога. |30|

Ад няведы да цела, што відна, усё гэта зьнікома як пена,

ад Сябе мае ўведаць адрозным, "я чысты Род” веляказам. |31|

Бо іншы ад цела, ня маю народзінаў, старасьці, сьмерці,

бо іншы ад здоляў, ня маю абсягамі здоляў зьвязаньня. |32|

Бо іншы ад мыслу, ня маю болю, страсьці, страху, агіды,

“Я сьветлы, ня дых, ня мысел" - загадвае Слова сьвятое. |33|

Бяскметны, бязьдзейны, вечны, безадменны і беззаганны,

безвытворны і безвыяўны, бясплямны, заўсёды я вольны. |34|

Я ўсё, і ўнутры, і звонку, паўсюль, як прастора, нязьменны,

заўсёды ўсёроўны, поўны, нязьвязны, нярушны, чысты. |35|

Адзін, вечны, чысты і вольны, непадзельны, шчасны, нядвойны,

ісьціна, знаньне, бясконцасьць - я той Род найвышэйшы. |36|

Так у паўторы станоўны "Я толькі Род” запаміну

нішчыць расьсевы няведы, як лекі нішчаць хваробы. |37|

Сеўшы ў самоце, бязжарсны, кім пераможаны здолі,

аднога Сябе мае бавіць бязьмежным неіншацэльна. |38|

У Сабе ўсё чыста, што відна, дабракемны, розумам зьліўшы,

аднога Сябе мае бавіць чыстай заўсёды прасторай. |39|

Пакінуўшы явы і кветы ўсе, веднік апошняга змыслу,

супоўны чуваньня і шчасьця тады набывае сваяву. |40|

Знаўца, знанага й знаньня падзелу няма ў Сама-вышнім,

адна чуйнага й шчаснага ява, таму Сам Сябе асьвятляе. |41|

Калі церці гэтак станоўна запалкі Сябе засяродам,

узьнятае полымя знаньня усе дровы спаліць няведы. |42|

Перш знаньне нібы сьвітаньне далае суцэльную цемру,

затым Сябе Сам паяўляе, нібы праменісты сьветач. |43|

Хаця Сам заўсёды наяўны, зь няведы здаецца ён зьніклым,

а па згубе яе бы набыты, - як на шыі ўласнай каралі. |44|

Нібы слуп здалёк чалавекам, жывым бытам Род падаецца,

калі ж бачаць тойсную яву, адно ў другім спанікае. |45|

Узьніклае зь перабываньня ў сваявы тоестве знаньне

скора "я" і "маё" выдаляе, як поблыт сьвету старонаў. |46|

У Сабе ўвесь сьвет без астачы яднар, што пэўны ў вызнаньні,

бачыць адзіным Сабою, зерачы вокам ізнаньня. |47|

“Увесь гэты сьвет - толькі Сам, няма кром Сябе анічога" -

ўсё чыста Сабой толькі бачыць, як з гліны збаны ды судзіны. |48|

Тагавед, жывы і свабодны хай адзеяў старых кіне кметы,

існа-чуйна-шчаснага явай хай стане, як з вопрадня мятлік. |49|

Пераплыўшы мора аблуды, мноствы чортаў-страсьцяў забіўшы,

зьяднаны, ў спакоі тойсамы зьзяе яднар самашчасны. |50|

Мінучыя вонкія ўцехі пакінуўшы, сама-здавольны,

як сьвечка ў збане асьвятляе нутро сваё ён самастойны. |51|

Маўчар, прысутны ў адзеях, іх правам няплямны, як неба,

усёведны жыць можа як дурань, і нязьвязны ляцецьме як вецер. |52|

Маўчар па растаньні адзеяў у Вішн̣у ўвойдзе бязрозна,

як вада ў ваду, неба ў неба, як сьвятло ў сьвятло без астачы. |53|

Больш няма ад якога дасягу, больш няма ад каторага ўцехі,

больш няма ад каторага знаньня, уважаць тое Родам належыць. |54|

Больш няма ад якога, што бачыць, больш няма па якім зноў-бываньня,

больш няма ад якога, што знаці, уважаць тое Родам належыць. |55|

Скрозь поўны, ўверсе і ўнізе, існа-чуйна-шчасны, нядвойны,

адзіны, бясконцы, вечны, уважаць тое Родам належыць. |56|

Ў ведазьвершах у яве адмоўя што ўказана нязьменнае тое,

адно суцэльнае шчасьце, уважаць тое Родам належыць. |57|

Да часткі шчасьця дапаўшы, таго, які ўвесь і ёсьць шчасьце,

ўсе створы, ад самага Роду, усе шчасныя ў рознае меры. |58|

Зь ім лучны ўсе чыста рэчы, усе сувязі рэчаў ім лучны,

таму ўседасяжны той Род, як ва ўсім малацэ быве масла. |59|

Немалы, невялікі, нядоўгі, некароткі, няўзьніклы, нязьменны,

што бязь явы, кметы і назвы, уважаць тое Родам належыць. |60|

Чыім зьзяньнем сьвятляецца сонца, які не асьвятляецца сонцам,

чым гэта ўсё робіцца відным, уважаць тое Родам належыць. |61|

Які ўсюды ўнутры і навонках, які сам увесь сьвет асьвятляе,

зьзяе Род як жалезная куля ў вагні расьпячоная жарам. |62|

Род ад сусьвету адрозны, і няма кром Роду нічога,

калі іншым нешта здаецца, гэта зман, як мара ў пустэльні. |63|

Усё, што бачна і чутна, ня быцьме іншым ад Роду,

знаньнем тоества гэта ёсьць Род, існа-чуйна-шчасны, нядвойны. |64|

Сама-існа-чуйнага бачыць паўсюдным вокам ізнаньня,

і ня бачаць вокам нязнаньня, як сьляпыя бліскучае сонца. |65|

Ачышчоная ў полымі знаньня, запаленым слуханьнем ведаў,

душа, пазбытая бруду, сама нібы золата зьзяе. |66|

Сам, узыйшлы ў нябёсах сэрца - цемразгубнае сонца кменьня, 

ўседасяжны і ўсеапорны сьвеціць і ўсё асьвятляе. |67|

Незалежна ад месца, краю і часу паўсюднага, 

згубцу болю, прачыстага, вечна шчаснага,

хто шануе ў прошчы Сябе самога, ўсе дзеі кінуўшы,

усёведны хай стане, паўсюдны, ад сьмерці вольны. |68|

ОМ Існае Тое

Пераклаў з санскрыту Міхаіл Баярын.

Неруш

Чытаньне кожнага ведычнага гімну пачынаецца з пран̣авы і сканчаецца патройным усклікам - śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ. Слова śānti значыць "спакой, мір, канец". Яно ўтвараецца ад кораня śam (upaśame - "супакойвацца, заціхаць, сканчацца") афіксам ktin. Калі пран̣ава зьяўляецца іменем пачатку, то ў чым сэнс такога канца?

Спакой - гэта адсутнасьць руху, неруш, нязьменны стан. У корані śam гучыць гук ma, які значыць меру (māna). Нерухомае - мера рухомага. Адносна нерухомага адбываецца рух, таму ён у прынцыпе рух па коле. Час і прастора - час і прастора руху. Таму ў цэнтры кола ёсьць чароўнае нерухомае месца, dhruvam, у якім няма працягласьці, ні часу, ні прасторы. З гледзішча восі ўсё бачна адразу, увесь час і ўся пратора. Чым далей ад восі, тым хутчэйшы рух, тым скарэйшы час. Таму спакой - цэнтральны восевы стан.

Але з гледзішча руху спакой - гэта яго адсутнасьць, нішто, пустата. Гук śа, што гучыць у корані śam, значыць пустату (śūnyam). Такога месца, дзе няма ні прасторы, ні часу не існуе. Але кола відавочна круціцца, і ў яго ёсьць цэнтар. Таму спакой - станоўчая дзейная пустата, яўнае нішто. Sad-asat-param - вышэйшае за існае і няіснае.

nāsad āsīn no sadāsīt tadānīṃ (Ṛg-veda 10.129.1) - "Не было тады ні існага, ні няіснага". Тут ужываецца адзін з традыцыйных спосабаў выказаць невыказнае. Робіцца сьцьвярджэньне, прыкладам, matsthāni sarvabhūtāni - "усе быты ўва мне" (Бгаґавад-Ґі̄та̄ 9.4), пасьля сьцьвярджэньне адмаўляецца - na ca matsthāni bhūtāni - "але не ўва мне ўсе быты" (Бгаґавад-Ґі̄та̄ 9.5), і тое, што застаецца - і ёсьць пасланьне, сапраўдная мэта ўсяго выказваньня. Таму "ні існага, ні няіснага" значыць немагчымасьць кваліфікацыі - "тое, што было, не было ні існым, ні няісным". Любы рух выяўляецца зрухам, адыходжаньнем ад першапачатковага стану, паколькі ёсьць толькі ў параўнаньні зь ім. Таму спакой - першачапачатковы стан, нерухомы выток руху.

І хаця хуткае і кароткае жыцьцё чалавека прабягае нібыта далёка ад нябеснай восі, чалавек носіць месца пачатку і цэнтар сьвету ў самім сабе. У спакоі чалавек дасягае цэнтру сябе. Адобва цэнтры, маленькага кола чалавека і вялікага кола сьвету, якасна супадаюць, бо няма ні розьніцы, ні мяжы, ні адлегласьці паміж двама нерухомасьцямі. Паміж двума коламі праходзіць вось і ўтвараецца вялікі воз. Спакой выяўляецца для чалавека шляхам да пачатку, па якім ён ідзе сам (svayam), да сябе з дапамогай сябе (ātmanātmānam).

Спакой значыць канец, вяратаньне ў першачатковы стан. Толькі пасьля зруху ён можа атрымаць сваё імя. Гэта рух у адваротным кірунку, і ў гэтым змысьле спакой зьяўляецца іменем ініцыяцыі, вяртаньня да пачатку, нараджэньня назад. Слова śānti - выяўляе сутнасьць і каштоўнасьць ведавай традыцыі.

yogaś citta-vṛtti-nirodhaḥ. tadā draṣṭuḥ sva-rūpe'vasthānam. vṛtti-sārūpyam itaratra - "Йоґа (задзіночаньне) - гэта спыненьне руху (vṛtti) сьвядомасьці (citta). Тады адбываецца ўсталяваньне зорцы ў самім сабе (у сваёй яве). Інакш - яго падабенства да руху. (Патаньджалі. Йоґа-сӯтры, 1.2-4) Слова vṛtti азначае колавы, адносны рух, зварот, вярчэньне, аддаленьне ад першапачатковага стану. Любы рух сьвядомасьці, яе зьмяненьне ёсьць vṛtti. Слова yoga ўтвараецца ад кораня yuj (злучаць) і значыць дасягненьне адзінства, якое разумецца як дасягненьне ўласнай перашапачатковай прыроды, у адваротнасьць любой яе трансфармацыі. Тры галоўныя ступені йоґі - dharaṇā (ўтрыманьне ўвагі), dhyānam (роўная плынь увагі) і samādhi (супадзеньне) зьяўляюцца рознымі ступенямі спыненьня руху.

У такім разе śānti, спакой, адсутнасьць руху - назва ўласнай прыроды чалавека. nityaḥ sarvagataḥ sthāṇur acaloyaṃ sanātanaḥ. avyaktoyam acintyoyam avikaryoyam ucyate - "Вечны, паўсюдны, станоўны, заўсёдны ён, непарушны. Невыяўны ён і нямысны, яго невытворным лічаць" (Бгаґавад-Ґі̄та̄ 2.24-25).

eṣā brāhmī sthitiḥ pārtha naināṃ prāpya vimuhyati, sthitvāsyām antakālepi brahmanirvāṇam ṛcchati - "Такі стан брагман̣а, Па̄ртха, дасягшы яго, не блукае, пры сконе ў ім стаўшы нават, у неруш брагман̣а рушыць. (Бгаґавад-Ґі̄та̄ 2.72) Слова nirvāṇam азначае "адсутнасьць ветру" паводле сӯтры Па̄н̣іні (8.2.50 nirvāṇo vāte), але паколькі тут гаворка ідзе пра брагман̣а, слова трэба разумець этымалягічна як "адсутнасьць руху" (паводле сэнсу кораня vā - gati-gandhanayoḥ).

Ш́а̄нті - гэта svāsthya (самастойнасьць, самавалоданьне, здароўе), першапачатковае восевае становішча сьвядомасьці, мэта і каштоўнасьць ведычнай традыцыі, кола сана̄тана-дгармы. Сёньня галоўным рухавіком жыцьця сталася адваротнае - аттракцыя, прыцягненьне і крадзеж увагі сьвядомасьці. Чалавеку прапаноўваюцца ўсе магчымыя відовішчы ў абмен на яго ўвагу. Кожнае імгненьне яго разрываюць на часткі і клічуць у розныя бакі ўсемагчымыя забавы. Яго ўвага - самы каштоўны тавар і грашовая адзінка. Такое грамадзтва "не ў сабе" (a-svastha), аб'ект выцягненьня і здабыцьця энэргіі. nāsti buddhir ayuktasya na cāyuktasya bhāvanā, na cābhāvayataḥ śāntir aśāntasya kutaḥ sukham - "Неяднаны розум ня мае, няма ў неяднанага творства, нятворчы ня мае спакою, адкуль неспакойнаму шчасьце?" (Бгаґавад-Ґі̄та̄ 2.66) Але ўвесь гэты рухавік разам можа быць спынены сілай безуважнасьці і спакою, якую кожны мае ў сабе сам.

Множная этымалёгія

Акрамя шырокай адменнасьці, адной з малазразумелых для сучасьніка рысаў вйа̄каран̣ы зьяўляецца множная этымалёгія. Хаця прыманьне некалькіх утварэньняў аднаго слова можна палічыць адной зь відаляў адменнасьці, насамрэч гэта нешта адваротнае. Добра вядомы выпадак, калі адна выява ўжываецца ў розных змыслах і лічыцца прыгэтым рознымі словамі, што маюць аднолькавую выяву (sarūpa). Але выпадак множнай этымалёгіі іншы - тут адна выява, маючы рознае ўтварэньне і адрозьненьне ў змысьле, лічыцца тым ня менш адным словам.

Такія словы - у асноўным словы-загадкі, пакінутыя ведавымі паэтамі нашчадкам. Іх утварэньне было пытаньнем ужо ў час Па̄н̣іні і Йа̄скі (аўтара нірукты). Калі нірукта (этымалёгія) цалкам прысьвечана іх разгадваньню, то Па̄н̣іні ў Aṣṭādhyāyī пра іх утварэньне фармулюе адну сӯтру - uṇādayo bahulam 3.3.1. Калі каротка, то: "uṇ і далейшыя афіксы - разнастайна". Сӯтры пра гэтыя афіксы вынесены з Aṣṭādhyāyī ў асобны твор - Uṇādi-sūtāṇi, пра аўтарства якіх спрачаюцца. Тэкст дайшоў у некалькіх рэдакцыях, што моцна розьняцца між сабой.

Uṇ-загалоўныя - гэта kṛt-афіксы, пры даданьні якіх да кораня адбываецца вялікая і разнастайная нерэгулярнасьць, апісваць якую дакладнымі правіламі было папросту неэканомна. Бо калі на адзін выпадак выдзяляецца адно правіла, змысел яго існаваньня зьнікае. Многія словы, што сканчаюцца на ун̣а̄ді-афіксы, зусім ня ўзгадваюцца ў сӯтрах і ўтвараюцца па аналёгіі. Прынцып, па якім утвараюцца словы ў ун̣а̄ді-сӯтрах просты - слова дзеліцца на prakṛti (аснову) і pratyaya (афікс), а аснова або зводзіцца да dhātu (кораня), або мае ў дадатак яшчэ і upapada (дапаможнае слова). Некаторыя словаўтварэньні ў ун̣а̄ді-сӯтрах пакідаюць у даволі вялікіх словах ад кораня ўсяго першы гук, а ўсё засталае робяць афіксам. Такія словы як ca ("і") таксама ўтвараюцца ад каранёў, што лічыцца вельмі сумнеўным. Таму аўтарытэт ун̣а̄ді-сӯтраў у многіх выпадках вельмі ўмоўны. Не зважаючы на гэта, цяжка пераацаніць іх значэньне як крыніцы па санскрыцкай этымалёгіі.

Але як адно і тое самае слова можа ўтварацца адразу ад некалькіх каранёў? Напрыклад, слова pumān (мужчына). Патаньджалі ўтварае яго ад кораня sū (спараджаць ці прасоўваць) - sūteḥ sap prasave pumān (Mahābhāṣya 1.2.64.10). Паводле розных вэрсіяў ун̣а̄ді-сӯтраў яно ўтвараецца ад кораня pā (абараняць) - pāter ḍuṃsic/ḍuṃsun (Uṇādi 1.183/189), або ад pū (ачышчаць) - pūño muk sun (Uṇādi 9.48). Камэнтатары звычайна пералічваюць усе вэрсіі, не адкідаючы ніводнай, не называючы іх ні правільнымі ні няпрявільнымі, толькі выдзяляючы адну як асноўную. Такім чынам слова pumān афарбоўваецца для вучня вйа̄каран̣ы адразу некалькімі змысламі - дзейнасьцію, творчасьцю, чысьцінёй і абаронай.

Слова puruṣa паводле Бр̣гада̄ран̣йака-упанішады ўтвараецца ад кораня uṣ (спальваць) з дапаможным словам puras (папярэдні) - sa yat pūrvo 'smāt sarvasmāt sarvān pāpmana auṣat tasmāt puruṣaḥ. oṣati ha vai sa taṃ yo 'smāt pūrvo bubhūṣati ya evaṃ veda - "Той, хто папярэдні ад усяго гэтага, спаліў усё зло, таму ён пуруша. Таму спальвае той, хто так ведае, таго, хто жадае быць перад ім" (Bṛhadāraṇyaka-upaniṣad 1.4.1). Ш́ан̣кара̄ча̄рйа, камэнтуючы іншы фрагмэнт той самай упанішады (г.зн. дакладна ведаючы пра існаваньне іншай дэрывацыі), тлумачыць слова дваяка - 1) як pūrṇam anena sarvaṃ (Bhagavad-gītā-bhāṣya 8.4) - "якім поўніццца ўсё") - г.зн. утвораным ад кораня pṝ і 2) як puruṣaḥ puri śayanāt (Bhagavad-gītā-bhāṣya 8.4) - "жыве ў целе/горадзе" - як утворанае ад кораня vas (жыць, сяліцца) і pur (крэпасьць, цела). Апошняя дэрывацыя ўскосна ўзгадваецца і ў Бгаґавад-Ґі̄це, можа быць як алюзія на верш з Ш́вета̄ш́ватара-упанішада (navadvāre pure dehī... Bhagavad-gītā 5.13 Śvetāśvatara-upaniṣad 3.18). Паводле уна̄д̣і-сӯтраў puruṣa ўтвараецца ад кораня pur (папярэднічаць) - puraḥ kuṣan (Uṇādi 4.75). Для чалавека традыцыі падобнае слова мае адначасова некалькі спосабаў утварэньня, і такіх прыкладаў мноства.

Ужо тое, што паходжаньне слова больш за дзьве тысячы гадоў тлумачыцца некалькімі спосабамі, робіць для нас яго этымалёгію множнай, і кожны варыянт верным і вартым уліку проста як факт культуры. Але так яно было ўжо ў час камэнтатараў ун̣а̄ді-сӯтраў, і таму адсутнасьць змаганьня за правільны варыянт. Але больш за тое, без гістарычнай і аўтарскай пэрспэктывы меркаваньні пра варыянты дэрывацыі апынаюцца ў прасторы адной сьвядомасьці, дзе ўсё роўна, чый менавіта розум падумаў думку, галоўнае, што носьбіт мовы на гэта ў прынцыпе здольны. Здольнасьць (śakti) да варыянтнай дэрывацыі аднаго слова выяўляецца ўжо ня проста вонкавай лексыкаграфічнай карэктнасьцю, але нутраной рысай самой культуры.

Бальшыня словаў, што дапускаюць множную этымалёгію, - гэта загадкі, пакінутыя р̣шы, ведавымі паэтамі. І ў гэтым выпадку мнагазначнасьць слова зьяўляецца ня так вынікам неразуменьня формы, як наўмыснасным намерам. Бо ўсякі паэтычны тэкст зьяўляецца загадкай, наўмыснай мнагазначнасьцю, што выклікае ўспрымальніка на пераадоленьне неразуменьня. Загадваньне і разгадка загадак - насамрэч улюбёны занятак р̣шы (brahmodyam).

Калі мнагазначнасьць увогуле зьяўляецца рысай паэтычнага, то спосабы яе выяўленьня залежаць ад паэтычнай мовы і праяўляюцца на тым узроўні, на якім мова зьяўляецца творчай і апэратыўнай. Так, у сучаснай мове гатовага слоўнікавага запасу і культурнага слоўніку, у сытуацыі, калі "усё ўжо створана", творчасьць абмяжоўваецца толькі апошнім гарызантальным плянам ужываньня мовы - камбінацыяй і кампіляцыяй алюзіяў і рэмінісцэнцыяў на іншыя гатовыя заархіваваныя тэксты. Гэта апошняя, трэцяя ступень паэзіі, яе канец, бо гэта канец творчасьці мовы. У адваротнасьць гэтаму паэтычная мова р̣шы зьяўляецца творчай цалкам, ад пачатку да канца, ад адзінага сэнсу да сэнсаў гукаў, каранёў, словаў і сказаў. Гэта вэртыкальная творчасьць, вынікам якой сталася мова пазьнейшых людзей. Для мовы, у якой дэрывацыя зьяўляецца актыўнай апэратыўнай дзейнасьцю, творчасьцю, а не тлумачэньнем ужо гатовых формаў, стварэньне мнагазначнасьці дэрывацыі зьяўляецца паэтычным прыёмам, спосабам загадаць загадку.

Гэта першая ступень паэзіі, на якой утварэньне самой мовы зьяўляецца паэтычнай творчасьцю. Кожная наступная ступень ператварае папяпрэднюю ў сваю загадку. На прыступку ніжэй мова пакідаецца як ужо стваранае, як фон і сродак для ўтварэньня зьместаў і сюжэтаў. На трэцяй ступені ўтвораныя зьместы стаюцца аб'ектам камбінаторнай гульні асацыяцыяў. Гісторыя паэзіі - гэта гісторыя паступовага спуску сьвядомасьці ад поўнай вэртыкальнай творчасьці мовы да гарызантальнай камбінаторыкі адсылак на адсылкі.

Слова можа быць утвораным адразу ад некалькіх каранёў толькі ў тым выпадку, калі самі карані ўтвораны з больш першасных складнікаў - фанэмаў мовы. Калі карані зьяўляюцца толькі прамежкавымі элемэнтамі на сьцезе ад альфабэту змыслаў да канчатковых словаў, складнікам, падначаленым актыўнаму ўтварэньню, волі да мовы (vivakṣā), слова выяўляецца насамрэч утвораным не з каранёў, а з гукаў мовы. Сам жа корань як прамежкавая стадыя можа быць прадметам загадкі і паэтычнай мнагазначнасьці - якім менавіта сьцегам прайшоў адзіны змысел да гэтай выявы.

Вйа̄каран̣а Па̄н̣іні зьяўляецца лёгікай санскрыту. Калі, прыкладам, камэнтатары Бгаґавад-Ґі̄ты спрачаюцца пра інтэрпрэтацыю ш́локі, яны зьвяртаюцца да ка̄рака-катэгорыяў, правілаў Па̄н̣іні пра kṛt-, taddhita- і samāsa-ўтварэньні ў якасьці довадаў. Мова большая за любы твор, створаны на ёй. Па̄н̣іні ахапіў сваёй граматыкай усю папярэднюю мову і стаўся асновай наступнай. Ён рашчыніўся ў санскрыце як соль у вадзе. Пра яго нічога не вядома, але любы папярэдні тэкст вывучаецца празь яго і любы наступны тэкст створаны знаўцам яго. Таму ён ужо ў кожным гуку санскрыту.

Змысловыя катэгорыі вйа̄каран̣ы, яе першасныя і другасныя ўтварэньні зьяўляюцца спосабам мысьленьня чалавека традыцыі. У гэтым змысьле этымалёгія зьяўляецца вэртыкальнай лёгікай мовы, вэртыкальным мысьленьнем. Множная этымалёгія, якая з гарызантальнага гледзішча здаецца нявырашанай праблемай дэрывацыі, для вэртыкальнага мысьленьня зьяўляецца адным са спосабаў самавыяўленьня.

Багавітава Песьня, 1 ўзыход, паслоўны пераклад

atha prathamo ‘dhyāyaḥ

Першы ўзыход

dhṛtarāṣṭra uvāca

dharmakṣetre kurukṣetre samavetā yuyutsavaḥ

māmakāḥ pāṇḍavāś caiva kim akurvata saṃjaya |1.1|

dhṛta-rāṣṭraḥ – Дгрытараштра, uvāca – прамовіў:

dharma-kṣetre – На полі дгармы, kuru-kṣetre – на полі Куру māmakāḥ – мае сыны pāṇḍavāḥ ca eva – і сыны Панду, sam-ava-itāḥ – якія сышліся, yuyutsavaḥ – жадаючыя змагацца, kim – што akurvata – ўчынілі, saṃjaya – о Саньджая?

sañjaya uvāca

dṛṣṭvā tu pāṇḍavānīkaṃ vyūḍhaṃ duryodhanas tadā

ācāryam upasaṅgamya rājā vacanam abravīt |1.2|

sañjayaḥ – Санджайа uvāca – прамовіў:

dṛṣṭvā – Убачыўшы tu – ж vi-ūḍhaṃ – пашыхтаванае anīkaṃ – войска pāṇḍava- сыноў Панду, rājā – князь dur-yodhanaḥ – Дур’ёдгана tadā – тады, upa-saṅ-gamya – падышоўшы ā-cāryam – да настаўніка (Дроны), abravīt – прамовіў vacanam – слова:

paśyaitāṃ pāṇḍuputrāṇām ācārya mahatīṃ camūm

vyūḍhāṃ drupadaputreṇa tava śiṣyeṇa dhīmatā 1.3

1.3 paśya – Глядзі etāṃ – на гэтае mahatīṃ – вялікае camūm – войска putrāṇām – сыноў pāṇḍu- Панду, ā-cārya – о настаўніку, vi-ūḍhāṃ – пашыхтаванае putreṇa – сынам drupada- Друпады (Дгрыштад’юмнам), tava – тваім dhīmatā – разумным śiṣyeṇa – вучнем.

atra śūrā maheṣvāsā bhīmārjunasamā yudhi

yuyudhāno virāṭaś ca drupadaś ca mahārathaḥ 1.4

1.4 atra – Тут śūrāḥ – волаты, mahā- вялікія iṣu-āsāḥ – лучнікі, samāḥ – роўныя bhīma- Бгіму arjuna- і Арджуну yudhi – ў бітве: yuyudhānaḥ – Ююдгана virāṭaḥ ca – і Вірата, drupadaḥ ca – і Друпада, mahā-rathaḥ – вялікакалёсы ваяр,

dhṛṣṭaketuś cekitānaḥ kāśirājaś ca vīryavān

purujit kuntibhojaś ca śaibyaś ca narapuṅgavaḥ 1.5

1.5 dhṛṣṭa-ketuḥ – Дгрыштакету, cekitānaḥ – Чэкітана і rājaḥ ca – і князь kāśi- Кашы vīryavān – мужны, puru-jit – Пуруджыт, kunti-bhojaḥ ca – і Кунтыбгоджа, śaibyaḥ ca – і нашчадак Шыбі, nara-puṅ-gavaḥ – муж як бык (магутны),

yudhāmanyuś ca vikrānta uttamaujāś ca vīryavān

saubhadro draupadeyāś ca sarva eva mahārathāḥ 1.6

1.6 yudhā-manyuḥ ca – і Юдгаман'ю vi-krāntaḥ – адважны uttama-ojāḥ ca – і Уттамаўджас vīryavān – мужны, saubhadraḥ – сын Субгадры draupadeyāḥ ca – і сыны Друпадоўны, sarve – усе eva – напраўду mahā-rathāḥ – вялікакалёсыя ваяры.

asmākaṃ tu viśiṣṭā ye tān ni bodha dvijottama

nāyakā mama sainyasya saṃjñārthaṃ tān bravīmi te 1.7

1.7 ye – Якія tu – ж asmākaṃ – з нашых vi-śiṣṭāḥ – выбітныя, nāyakāḥ – правадыры mama – майго sainyasya – войска, tān – тых ni bodha – даведайся, uttama – о вышні dvi-ja- – двойчы-роджаны, bravīmi – я скажу tān – іх te – табе saṃjñā-arthaṃ – для параўнаньня.

bhavān bhīṣmaś ca karṇaś ca kṛpaś ca samitiñjayaḥ

aśvatthāmā vikarṇaś ca saumadattis tathaiva ca 1.8

1.8 bhavān – Пан (Дрона), bhīṣmaḥ ca – і Бгішма, karṇaḥ ca – і Карна, kṛpaḥ ca – і Крыпа, samitiṃ-jayaḥ – у баёх пераможца, aśvatthāmā – Ашваттхаман vi-karṇaḥ ca – і Вікарна, tathā eva ca – а таксама saumadattiḥ – сын Сомадатты,

anye ca bahavaḥ śūrā madarthe tyaktajīvitāḥ

nānāśastrapraharaṇāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ 1.9

1.9 anye ca – і іншыя bahavaḥ – многія śūrāḥ – волаты, tyakta- якімі пакінута jīvitāḥ – жыцьцё mad-arthe – дзеля мяне, nānā- рознай śastra- зброяй pra-haraṇāḥ – узброеныя, sarve – усе vi-śāradāḥ – дасьведчаныя yuddha- ў бітвах.

aparyāptaṃ tadasmākaṃ balaṃ bhīṣmābhirakṣitam

paryāptaṃ tvidameteṣāṃ balaṃ bhīmābhirakṣitam 1.10

1.10 a-pari-āptaṃ – Бязьмежная tad – тая asmākaṃ – нашая balaṃ – сіла, abhi-rakṣitam – абароненая bhīṣma- Бгішмам (які мог памерці толькі з уласнага жаданьня), tu – а idam – гэтая balaṃ – сіла eteṣāṃ – іх pari-āptaṃ – абмежаваная, abhi-rakṣitam – абароненая bhīma- Бгімам (пазбытага такога дару багоў).

ayaneṣu ca sarveṣu yathābhāgam avasthitāḥ

bhīṣmam evābhi rakṣantu bhavantaḥ sarva eva hi 1.11

1.11 ca – І таму sarveṣu – на ўсіх ayaneṣu – падыходах (дзе можа адбыцца прарыў ворага) ava-sthitāḥ – пастаўленыя yathā-bhāgam – адпаведна сваім аддзелам eva hi – перадусім sarve – усе bhavantaḥ – панове abhi rakṣantu – хай бароняць eva – менавіта bhīṣmam – Бгішму.

tasya sañjanayan harṣaṃ kuruvṛddhaḥ pitāmahaḥ

siṃhanādaṃ vinadyocchaiḥ śaṅkhaṃ dadhmau pratāpavān 1.12

1.12 saṃ-janayan – Спрычыняючы tasya – яго harṣaṃ – баявы дух, pitāmahaḥ – дзед, vṛddhaḥ – старшыня kuru- роду Куру, pratāpavān – агнявіты ucchaiḥ – высока (ўзьняўшы), dadhmau – падзьмуў śaṅkhaṃ – у чарупу, vi-nadya – выгукнуўшы nādaṃ – гук siṃha- лява.

tataḥ śaṅkhāś ca bheryaś ca paṇavānakagomukhāḥ

sahasaivābhyahanyanta sa śabdas tumulo'bhavat 1.13

1.13 tataḥ – Затым abhi ahanyanta – загучалі sahasā eva – адразу ж śaṅkhāḥ ca – і чарупы bheryaḥ ca – і літаўры, paṇava- маленькія бубны, ānaka- і вялікія бубны, go-mukhāḥ – і рогі, saḥ – і той śabdaḥ – гук abhavat – стаўся tumulaḥ – тлумам.

tataḥ śvetair hayair yukte mahati syandane sthitau

mādhavaḥ pāṇḍavaś caiva divyau śaṅkhau pradadhmatuḥ 1.14

1.14 tataḥ – Затым mādhavaḥ – нашчадак Мадгу (Крышна) pāṇḍavaḥ ca eva – і сын Панду (Арджуна), sthitau – якія стаялі mahati – на вялікім syandane – баявым возе, yukte – запрэжаным śvetaiḥ – белымі hayaiḥ – коньмі, pra dadhmatuḥ – падзьмулі divyau – ў боскія, дзівосныя śaṅkhau – чарупы.

pāñcajanyaṃ hṛṣīkeśo devadattaṃ dhanañjayaḥ

pauṇḍraṃ dadhmau mahāśaṅkhaṃ bhīmakarmā vṛkodaraḥ 1.15

1.15 hṛṣīka-īśaḥ – Пан чуваньня pāñca-janyaṃ – у Паньчаджан'ю, dhanaṃ-jayaḥ – Скарба-зваёўца deva-dattaṃ – у Дэвадатту, а bhīma-karmā – страшны ўчынкамі vṛka-udaraḥ – Воўча-жывотны dadhmau – падзьмуў mahā- у вялікую śaṅkhaṃ – чарупу pauṇḍraṃ – Паўндру.

anantavijayaṃ rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ

nakulas sahadevaś ca sughoṣamaṇipuṣpakau 1.16

1.16 kuntī-putro – Сын Кунты, rājā – князь yudhiṣṭhiraḥ – Юдгіштхіра anantavijayaṃ – у Анантавіджаю, а nakulaḥ – Накула saha-devaḥ ca – і Сагадэва sughoṣa- у Суґгошу maṇi-puṣpakau – і Маніпушпаку.

kāśyaś ca parameṣvāsaḥ śikhaṇḍī ca mahārathaḥ

dhṛṣṭadyumno virāṭaś ca sātyakiś cāparājitaḥ 1.17

1.17 kāśyaḥ ca – і князь Кашы, parama- навышні iṣu-āsaḥ – лучнік, śikhaṇḍī ca – і Шыкхандын, mahā-rathaḥ – вялікакалёсы ваяр, dhṛṣṭa-dyumnaḥ – Дгрыштад'юмна virāṭaḥ ca – і Вірата, sātyakiḥ ca – і сын Сaт’які, a-parā-jitaḥ – непераможны,

drupado draupadeyāśca sarvaśaḥ pṛthivīpate

saubhadraśca mahābāhuḥ śaṅkhān dadhmuḥ pṛthakpṛthak 1.18

1.18 drupadaḥ – Друпада draupadeyāḥ ca – і сыны Друпадоўны, saubhadraḥ ca – і сын Субгадры mahā-bāhuḥ вялікарукі, pṛthivī-pate – о пане зямлі (Дгрытараштра), sarvaśaḥ – адусюль pṛthak pṛthak – усе асобна адразу dadhmuḥ – падзьмулі śaṅkhān – у чарупы.

sa ghoṣo dhārtarāṣṭrāṇāṃ hṛdayāni vyadārayat

nabhaśca pṛthivīṃ caiva tumulobhyanunādayan 1.19

1.19 saḥ – Той tumulaḥ – тлумны ghoṣaḥ – гром vi adārayat – разрываў hṛdayāni – сэрцы dhārtarāṣṭrāṇāṃ – сыноў Дгрытараштры, abhi-anu-nādayan – напаўняючы рэхам nabhaḥ ca – і неба pṛthivīṃ ca eva – і зямлю.

atha vyavasthitān dṛṣṭvā dhārtarāṣṭrān kapidhvajaḥ

pravṛtte śastrasaṃpāte dhanur udyamya pāṇḍavaḥ 1.20

1.20 atha – І вось pra-vṛtte – калі ўжо была гатовая да бою saṃpāte – уся śastra- зброя, dṛṣṭvā – глянуўшы dhārtarāṣṭrān – на сыноў Дгрытараштры, vi-ava-sthitān – пашыхтаваных, pāṇḍavaḥ – сын Панду, kapi-dhvajaḥ – малпа-сьцяжны, ud-yamya – узьняўшы dhanuḥ – лук,

hṛṣīkeśaṃ tadā vākyam idam āha mahīpate

senayor ubhayor madhye rathaṃ sthāpaya me'cyuta 1.21

1.21 tadā – тады āha – мовіў hṛṣīka-īśaṃ – Пану Чуваньня idam – гэтае vākyam – слова, mahī-pate – о пане зямлі (Дгрытараштра): madhye – “Паміж ubhayoḥ – абодвух senayoḥ – войскаў sthāpaya – пастаў me – мой rathaṃ – воз, a-cyuta – о Непарушны,

yāvad etān nirikṣe'haṃ yoddhukāmān avasthitān

kair mayā saha yoddhavyam asmin raṇasamudyame 1.22

1.22 yāvad – каб ahaṃ – я nir ikṣe – разгледзеў etān – гэтых avasthitān – якія стаяць насупраць, yoddhu-kāmān – прагных змагацца, saha – з kaiḥ – кім mayā – мне yoddhavyam – належыць біцца asmin – ў гэтым raṇa-samudyame – ратным пачыне,

yotsyamānān avekṣe'haṃ ya ete'tra samāgatāḥ

dhārtarāṣṭrasya durbuddher yuddhe priyacikīrṣavaḥ 1.23

1.23 avekṣe – каб глянуў ahaṃ – я yotsyamānān – на тых, што зьбіраюцца змагацца, ye – якія ete – гэтыя atra – сюды sam-ā-gatāḥ – сышліся, cikīrṣavaḥ – жадаючы зрабіць priya- прыемнае yuddhe – ў бітве dur-buddheḥ – зламыснаму dhārtarāṣṭrasya – сыну Дгрытараштры”.

evam ukto hṛṣīkeśo guḍākeśena bhārata

senayor ubhayor madhye sthāpayitvā rathottamam 1.24

1.24 hṛṣīkeśaḥ – Пан чуваньня, uktaḥ – якому было сказана evam – так guḍākā-īśena – Панам сну bhārata – о нашчадак Бгараты (Дгрытараштра), sthāpayitvā – паставіўшы uttamam – найлепшы ratha- воз madhye – паміж ubhayoḥ – абодвух senayoḥ – войскаў,

bhīṣmadroṇapramukhataḥ sarveṣāṃ ca mahīkṣitām

uvāca pārtha paśyaitān samavetān kurūn iti 1.25

1.25 pra-mukhataḥ – перад абліччам bhīṣma- Бгішмы droṇa- і Дроны, sarveṣāṃ ca – і ўсіх kṣitām – уладароў mahī- зямлі, uvāca – мовіў iti – так: pārtha – “О сын Прытхі, paśya – глядзі etān – на гэтых kurūn – нашчадкаў Куру sam-ava-itān – якія сышліся разам”.

tatrāpaśyat sthitān pārthaḥ pitṝn atha pitāmahān

ācāryān mātulān bhrātṝn putrān pautrān sakhīṃs tathā 1.26

1.26 tatra – там apaśyat – убачыў pārthaḥ – сын Прытхі sthitān – стаялых pitṝn – бацькоў, atha – а таксама pitāmahān – дзядоў, ā-cāryān – настаўнікаў, mātulān – вуёў bhrātṝn – братоў, putrān – сыноў, pautrān – унукаў, tathā – а таксама sakhīn – сяброў,

śvaśurān suhṛdaś caiva senayor ubhayor api

tān samīkṣya sa kaunteyaḥ sarvān bandhūn avasthitān 1.27

1.27 śvaśurān – сьвёкраў, su-hṛdaḥ ca eva- і таварышаў ubhayor api – у абодвух senayor – войсках. sam-īkṣya – Агледзеўшы tān – тых sarvān – усіх bandhūn – сваякоў, avasthitān – пашыхтаваных,

kṛpayā parayāviṣṭo viṣīdann idam abravīt

dṛṣṭvemaṃ svajanaṃ kṛṣṇa yuyutsuṃ samupasthitam 1.28

1.28 kṛpayā – спагадай parayā – вялікай ā-viṣṭaḥ – праніклы, vi-ṣīdan – роспачны, abravīt – ён сказаў idam – гэта: dṛṣṭvā – “Убачыўшы imaṃ – гэты sva-janaṃ – свой род, kṛṣṇa – о Крышна, sam-upa-sthitam – які стаў з абодвух бакоў, yuyutsuṃ – жадаючы змагацца,

sīdanti mama gātrāṇi mukhaṃ ca pari śuṣyati

vepathuś ca śarīre me romaharṣaś ca jāyate 1.29

1.29 sīdanti – асядаюць, млеюць mama – мае gātrāṇi – канцавіны, mukhaṃ ca – і рот, твар pari śuṣyati – перасыхае, vepathuḥ ca – і дрыжаньне śarīre – ў целе me – маім, harṣaḥ ca – і ўздым roma- валасоў jāyate – узьнікае,

gāṇḍīvaṃ straṃsate hastāt tvak caiva paridahyate

na ca śaknomy avasthātuṃ bhramatīva ca me manaḥ 1.30

1.30 straṃsate – выпадае hastāt – з рукі gāṇḍīvaṃ – Ґандыва, tvak ca eva – і скура pari dahyate – гарыць, na ca śaknomi – і не магу я ava-sthātuṃ – трывала стаяць, iva ca – і нібы bhramati – блукае me – мой manaḥ – мысел.

nimittāni ca paśyāmi viparītāni keśava

na ca śreyo'nupaśyāmi hatvā svajanam āhave 1.31

1.31 nimittāni ca – І прыкметы viparītāni – вычварныя paśyāmi – я бачу, keśava – о Забойца Кешына. na ca – І не anu paśyāmi – прадбачу я śreyaḥ – лепшага, дабра, hatvā – забіўшы sva-janam – свой род ā-have – у вайне.

na kāṅkṣe vijayaṃ kṛṣṇa na ca rājyaṃ sukhāni ca

kiṃ no rājyena govinda kiṃ bhogair jīvitena vā 1.32

1.32 na kāṅkṣe – Я не жадаю vi-jayaṃ – перамогі, kṛṣṇa – о Крышна, na ca – ані rājyaṃ – ўладарства, sukhāni ca – ці асалодаў. kiṃ – Што naḥ – нам rājyena – ад княства, go-vinda – Здабыўца Зямлі ці Кароў, kiṃ – што bhogaiḥ – ад асалодаў, vā – або kiṃ – што jīvitena – ад жыцьця,

yeṣām arthe kāṅkṣitaṃ no rājyaṃ bhogāḥ sukhāni ca

ta ime'vasthitā yuddhe prāṇāṃs tyaktvā dhanāni ca 1.33

1.33 (калі) arthe – дзеля yeṣām – якіх kāṅkṣitaṃ – жаданае naḥ – для нас rājyaṃ – княства, bhogāḥ – асалоды sukhāni ca – і шчасьці, te ime – менавіта тыя avasthitāḥ – супрацьсталіся yuddhe – ў бітве, tyaktvā – пакінуўшы prāṇān – жыцьці dhanāni ca – і багацьці.

ācāryāḥ pitaraḥ putrās tathaiva ca pitāmahāḥ

mātulāḥ śvaśurāḥ pautrāḥ śyālāḥ sambandhinas tathā 1.34

1.34 ā-cāryāḥ – Настаўнікі, pitaraḥ – бацькі, putrāḥ – сыны, tathā eva ca – а таксама pitāmahāḥ – дзяды, mātulāḥ – вуі, śvaśurāḥ – сьвёкры, pautrāḥ – унукі, śyālāḥ – швагры, tathā – а таксама sambandhinas – родзічы.

etān na hantum icchhāmi ghnato'pi madhusūdana

api trailokyarājyasya hetoḥ kiṃ nu mahīkṛte 1.35

1.35 na icchhāmi – Я не хачу hantum – забіваць etān – іх, api – нават ghnataḥ – забіваны, madhu-sūdana – о Забойца Мадгу, api – нават hetoḥ – дзеля, з прычыны rājyasya – ўладарства trailokya – над трысьветам, kiṃ nu – пагатоў mahī-kṛte – дзеля зямлі.

nihatya dhārtarāṣṭrān naḥ kā prītiḥ syājjanārdana

pāpam evāśrayed asmān hatvaitān ātatāyinaḥ 1.36

1.36 kā – Якая prītiḥ – прыемнасьць, асалода naḥ – нам syāt – будзе, ni-hatya – забіўшы dhārtarāṣṭrān – сыноў Дгрытараштры, janārdana – о Прытулак Людзей? evа – Толькі pāpam – гана, зло ā śrayet – углыне asmān – нас, hatvā – забіўшы etān – іх, ātatāyinaḥ – напінаючых лукі, гатовых забіваць.

tasmān nārhā vayaṃ hantuṃ dhārtarāṣṭrān svabāndhavān

svajanaṃ hi kathaṃ hatvā sukhinaḥ syāma mādhava 1.37

1.37 tasmān – Таму na arhāḥ – не павінны vayaṃ – мы hantuṃ – забіваць sva-bāndhavān – сваіх родзічаў, dhārtarāṣṭrān – нашчадкаў Дгрытараштры. kathaṃ – Як hi – жа syāma – зможам мы быць sukhinaḥ – шчасьлівыя, mādhava – о нашчадак Мадгу, hatvā – забіўшы sva-janaṃ – свой род?

yadyapyete na paśyanti lobhopahatacetasaḥ

kulakṣayakṛtaṃ doṣaṃ mitradrohe ca pātakam 1.38

1.38 api – Нават yadi – калі ete – яны, lobha- ад прагнасьці upa-hata- пазбытыя cetasaḥ – чуваньня, сумленьня, na paśyanti – ня бачаць doṣaṃ – ганы, kṛtaṃ – прычыненай kṣaya- зьнішчэньнем kula- роду, ca – і pātakam – падзеньня, злачынства drohe ў варожасьці mitra- да сяброў,

kathaṃ na jñeyam asmābhiḥ pāpād asmān nivartitum

kulakṣayakṛtaṃ doṣaṃ prapaśyadbhir janārdana 1.39

1.39 kathaṃ – як asmābhiḥ – намі, pra-paśyadbhiḥ – якія прадбачаць doṣaṃ – гану, kṛtaṃ – прычыненую kṣaya- зьнішчэньнем kula- роду, janārdana – о Прытулак Людзей, na jñeyam – можа быць нязнаным тое, ni-vartitum – як адвараціць asmān – нас pāpād – ад зла?

kulakṣaye praṇaśyanti kuladharmāḥ sanātanāḥ

dharme naṣṭe kulaṃ kṛtsnam adharmo'bhibhavaty uta 1.40

1.40 kṣaye – Пры зьнішчэньні kula- роду pra-ṇaśyanti – гінуць sanātanāḥ – вечныя, заўсёдныя dharmāḥ – правы, законы kula- роду, naṣṭe – калі гіне dharme – права, a-dharmaḥ – няправа uta – то abhi bhavati – апаноўвае kṛtsnam – ўвесь kulaṃ – род.

adharmābhibhavāt kṛṣṇa praduṣyanti kulastriyaḥ

strīṣu duṣṭāsu vārṣṇeya jāyate varṇasaṅkaraḥ 1.41

1.41 abhi-bhavāt – Ад перамогі a-dharma- няправа, kṛṣṇa – о Крышна, pra duṣyanti – псуюцца striyaḥ – жанчыны kula- роду, duṣṭāsu – калі сапсуты strīṣu – жанчыны, vārṣṇeya – о нашчадак роду Врышні, jāyate – пачынаецца saṃ-karaḥ – зьмяшэньне varṇa- станаў.

saṅkaro narakāyaiva kulaghnānāṃ kulasya ca

patanti pitaro hy eṣāṃ luptapiṇḍodakakriyāḥ 1.42

1.42. saṃ-karaḥ – Зьмяшэньне narakāya – (вядзе) да пекла kula-ghnānāṃ – і забойцаў роду kulasya ca – і род, hi – бо patanti – падаюць eṣāṃ – іх pitaraḥ – продкі, lupta- пазбытыя kriyāḥ – аброкаў piṇḍa- клёцак udaka- і вады.

doṣair etaiḥ kulaghnānāṃ varṇasaṅkarakārakaiḥ

utsādyante jātidharmāḥ kuladharmāśca śāśvatāḥ 1.43

1.43 etaiḥ – Гэтымі doṣaiḥ – ганамі ghnānāṃ – забойцаў kula- роду, -kārakaiḥ – што ўчыняюць saṃ-kara- зьмяшэньне varṇa- станаў, ut sādyante – зьнішчаюцца dharmāḥ – правы jāti- племені dharmāḥ ca і правы śāśvatāḥ – вечныя kula- роду.

utsannakuladharmāṇāṃ manuṣyāṇāṃ janārdana

narake niyataṃ vāso bhavatīty anuśuśruma 1.44

1.44 manuṣyāṇāṃ – Для людзей, utsanna- якімі зьнішчаны dharmāṇāṃ – правы kula- роду, jana-ardana – о Прытулак Людзей, niyataṃ – неўнікнёнае vāsaḥ – сяліба narake – ў пекле bhavati – бывае iti – так śuśruma – мы пачулі anu – паводле спадчыны.

aho bata mahat pāpaṃ kartuṃ vyavasitā vayam

yad rājyasukhalobhena hantuṃ svajanam udyatāḥ 1.45

1.45 aho bata – О гора, mahat – вялікае pāpaṃ – зло vayam – мы vi-ava-sitāḥ – вырашылі kartuṃ – зрабіць, yad – што ud-yatāḥ – гатовыя hantuṃ – забіць sva-janam – свой род lobhena – ад прагі rājya- ўладарства sukha- і асалоды.

yadi mām apratīkāram aśastraṃ śastrapāṇayaḥ

dhārtarāṣṭrā raṇe hanyus tan me kṣemataraṃ bhavet 1.46

1.46 yadi – Калі mām – мяне a-pratī-kāram – без супраціву, a-śastraṃ – бяз зброі śastra-pāṇayaḥ – зброя-рукія dhārtarāṣṭrāḥ – сыны Дгрытараштры hanyuḥ – заб'юць raṇe – на полі бітвы, tat – тое me – мне bhavet – будзе kṣemataraṃ – прымальней.

evam uktvārjunaḥ saṅkhye rathopastha upāviśat

visṛjya saśaraṃ cāpaṃ śokasaṃvignamānasaḥ 1.47

1.47 evam – Так uktvā – мовіўшы saṃ-khye – на полі бітвы, arjunaḥ – Арджуна, mānasaḥ – мысел якога saṃ-vigna- быў узрушаны śoka- жалем upa aviśat – сеў upa-sthe – на спод ratha- воза, vi-sṛjya – выпусьціўшы cāpaṃ – лук sa-śaraṃ – са стрэламі.