Лад мовы

Паводле спосабу прэдыкацыі выдзяляюць мовы актыўнага, намінатыўнага і эргатыўнага ладу. Прэдыкацыя - гэта āśraya, разьмяшчэньне дзеяньня. Так, сказ "чалавек стварае гаршчок" разьмяшчае стварэньне ў чалавека, сказ "гаршчок стараецца чалавекам" разьмяшчае яго гаршку, сказ жа "стварэньне чалавекам гаршка" разьмяшчае гаршок і чалавека ў стварэньне.

Мова руху дае нам сцэну, на якой магчыма разыграць лад мовы ў асобах. Адзінкай мовы руху зьяўляецца рух - ад аднаго чыну ад іншага, які сам у сваю чаргу можа быць рухам. Мова руху адрозьнівае змысел, вобраз і рух. Усё, што мы рузумеем як змысел, будзе разумецца зусім інакш як рух у мове руху. Мова руху дае стваральны спосаб разуменьня.

Прастора, цела і сказ як рухі ў мове руху - зусім ня тое самае, што змыслы прасторы, цела і сказу - і зусім ня тое самае, што вобразы прасторы, цела, сказу. Бо звычайна мы разумеем не прастору, а змысел прасторы, і ўспрымаем не прастору, а вобраз прасторы. Зразумець ці ўспрыняць саму прастору - гэта значыць паставіць заданьне зразумець і ўспрыняць рух.

Размова на мове руху мае на ўвеце чытаньне прасторы вобразаў і выказваньне намераў у яе дачыненьні. Вынікам прачытаньня намеру мовай над-дзеі зьяўляцца зьмена вобразаў у вобразных прасторах. І гэтая зьмена вобразаў можа быць патлумачана разнастайна. Бо ёсьць вобраз руху, вобразы ўдзельнікаў руху і ёсьць тыя ўдзельнікі руху, якія ніколі не зьяўляюцца ў выглядзе вобразаў. І тут адбываецца прэдыкацыя, разьмяшчэньне дзеяньня, судачыненьне вобразаў.

Так, зьмена вобразаў, якую мы выражаем сказам "чалавек сячэ дрэва" дае першую магчымасьць разьмясьціць вобразы чалавека і дрэва ўнутры вобраза сячэньня, якое захоплівае іх і мяняе. Само сячэньне ў такім разе чытаецца як намер валявой асобы, іншага ўдзельніку цела сусьвету, што стаіць па-за вобразамі і прасторамі. Такая прэдыкацыя ўтварае мову актыўнага ладу.

У мовах актыўнага ладу словы падзяляюцца на віды паводле здольнасьці да самастойнага чыну. Чалавек тут можа ляжаць, і птах ляцець. Але камень можа быць толькі пакладзены ці запушчаны ў паветра. З гледзішча сцэны мовы руху такі падзел азначае адрозьненьне вобраза і неўспрымальнай валявой асобы. Вобраз ня можа быць крыніцай свайго руху. Дзеяньне разьмяшчаецца ў намеры, а вобразы - ўнутры дзеньня. Мова актыўнага ладу - гэта мова волі.

Лічыцца, што першасная мова інда-эўрапейцаў была мовай актыўнага ладу. Яе рэшткамі ў зьяўляецца катэгорыя "ніякага роду". Зрух да намінатыўнага ці эргатыўнага ладу азначае вялізарную зьмену сьветагляду, зь якой і нараджаецца сучасны сьвет і сучасны чалавек. Бо другая магчымасьць прэдыкацыі дазваляе атаясаміць асобу руху і яе вобраз, і далей - прыпісаць дзеяньне гэтаму вобразу. Разьмясьціць дзеньне ўнутры вобразу яго ўдзельніка значыць палічыць яго крыніцай дзеяньня.

І гэтая магчымасьць нясе ў сабе дзьве іншыя: прыпісаць сячэньне вобразу чалавека або прыпісаць яго вобразу дрэва. Бо зьмена вобразаў, якая пры гэтым адбываецца, аднолькава датычыць абодвух. Першы выбар - гэта выбар незалежнага стану, а другі - залежнага. Першы выбар утварае мову намінатыўнага ладу. Гэта мова асобы, але асобы атаясамленай зь яе вобразам. Вынікам будзе тое, што сказ "чалавек сячэ дрэва" становіцца аднолькава магчымым са сказам "дрэва сячэ чалавека" ці сказам "сячэньне выклікае падзеньне".

Вынікам другога выбару зьяўляецца мова эргатыўнага ладу, дзе дзеяньне разьмяшчаецца ў яго дачыне. Гэта, па вялікім рахунку, азначае, што асоба непераходнага дзеяньня таксама павінна быць дачынам, а не асобай. То бок, чалавек у сказе "чалавек ідзе" і дрэва ў сказе "у чалавека сьсечана дрэва" аднолькава зьяўляюцца дачынам, а не асобай дзеяньня. Гэты сьветагляд адкрывае бачаньне поўнай абумоўленасьці і глядзіць вачыма дачыну волі.

Зьмена разьмяшчэньня дзеяньня зьяўляецца падставовай зьменай сьветагляду і выклікае зьмену ладу мовы. Нішто не вызначае мысьленьне так моцна, як прэдыкацыя, сам лад мовы. Мова руху як як сьветагляд азначае вяртаньне актыўнай прэдыкацыі, разьмяшчэньне руху ў волі, а вобразаў удзельнікаў руху - унутры руху. Мова руху адкрывае магчымасьць стваральнага мысьленьня.