Быцьцё існага

nāsato vidyate bhāvo nābhāvo vidyate sataḥ, ubhayor api dṛṣṭo'ntas tv anayos tattvadarśibhiḥ - “Няма быцьця няіснага, няма небыцьця існага, мяжа іх абодвух відна тоества-зорцам” (Багавітава Песьня 2.16).

Корань bhū (быць), ад якога ўтвараецца bhāva (быцьцё) мае змысел “узьнікаць”. Быцьцё значыць узьнікненьне. Небыцьцё (abhāva) значыць зьнікненьне. Таму быцьцё мае наўвеце час. Час - гэта час быцьця. Быцьцё супадае з часам. Ад кораня bhū ўтвараецца словы bhūti (багацьце, збытак), bhūyas ("большы, больш многі" - параўнальная ступень ад bahu "многі"), bhūri (многа). Быцьцё значыць множнасьць і павелічэньне. Узбытае расьце і множыцца. Быцьцё ўжо зьмяшчае ў сабе быты (bhūta) як свой працяг. Ад кораня bhū ўтвараюцца словы bhū (зямля, быцьцё) і bhūmi (зямля, паверх). Быцьцё - маці, прырода незьлічоных бытаў. Старагрэцкае слова φύσις ("прырода") паходзіць ад таго самага кораня bhū (быць, узьнікаць).

Корань as (ёсьць), ад якога ўтвараецца sat (існае) змыслу часу ня мае. Слова sat значыць “існае, якое ёсьць” - гэта дзейны дзеепрыметнік цяперашняга часу. Існае - заўсёдны цяперашняе, дзейнае. Ад кораня as у санскрыце не ўтвараецца неазначальнік, замест якога ўжываецца выява bhavitum ("быць") ад кораня bhū. Бо неазначальнік мае змысел будучага часу - “быць” значыць “каб быць”, адзін чын дзеля іншага чыну. Ад кораня as утвараецца выява са змыслам дзейнага мінулага часу (āsīt - "ісьнеў"), калі чын адзін і тады, і цяпер, але немагчыма ўтварыць выявы залежнага стану. У такіх выпадках as адразу замяняецца коранем bhū. Магчымасьцяў мовы цалкам стае, каб вытварыць усе гэтыя ненаяўныя выявы, але змысел кораня as унікае двойства, адмаўляецца быць у залежным стане, быць дзеля іншага чыну, настойваючы на сваім адзінстве. Існае адно, само і заўсёды.

Тое, што ў няіснага (asat) няма быцьця (bhāva), значыць, што няіснае ня можа ўзьнікнуць, быць. Тое, што ня ёсьць, ня можа быць. Быць, узьнікнуць можа толькі існае. Быцьцё можа быць толькі быцьцём існага. Тое, што ў існага (sat) няма небыцьця (abhāva), значыць, што існае ня можа зьнікнуць, ня быць. Тое, што ёсьць, ня можа зьнябыцца, зьнікнуць. Зьнікнуць, зьнябыцца можа толькі бытае (bhūta), але гэта ня цягне за сабой зьніканьня таго, быцьцём чаго яно зьяўляецца, існага.

Слова sam-bhava (магчымае) значыць "з-быўнае", магчымае як сумяшчэньне бытаў. A-sambhava (немагчымае) значыць несумяшчальнасьць бытаў. Незьлічоныя сьветы (bhuvana) ўзбываюцца як лучнасьці спалучальных магчымасьцяў. Існае (sat) як пачатак быцьця (pra-bhava) ёсьць усемагчымасьць (sarva-śakti). Няіснае (a-sat) - немагчыма (a-śakya), бо ня можа быць.

sató bándhum ásati nír avindan hṛdí pratī́ṣyā kaváyo manīṣā́ - “Мяжу існага ў няісным знайшлі празорцы ў сэрцы, зыскуючы мысла-воляй” (Р̣ґ-веда 10.129.4). Паміж імі, існым і няісным, відна (dṛṣṭaḥ) мяжа, канец (antaḥ). Таму ні існае, ні няіснае - не бясконцае (an-anta). Таму бясконцым можа быць толькі большае, вышняе, іншае за існае і няіснае (sad-asat-para), гаварыць пра якое можна толькі адмоўна.

nā́sad āsīn nó sád āsīt tadā́nīṃ nā́sīd rájo nó vyòmā paró yát - "Ні няіснае ісьнела, ані існае ісьнела тады, ня ісьнела неба, ані прастор, што вышэй" (Р̣ґ-веда 10.129.1). Тое, што мае мяжу, мае іншага. Што мае іншае - не адзінае. Неадзінае ня можа быць пачаткам, бо пачатак мае быць пачаткам усяго. Таму пачатак - бясконцы, вышэйшы за існае і няіснае. ananta deveśa jagannivāsa tvam akṣaraṃ sadasattatparaṃ yat - “Бясконцы, пан бостваў, сяліба сьвету, нязьнікны, ад існа-няіснага вышні” (Багавітава Песьня 11.37).

Быцьцё (bhāvaḥ) знаходзіцца, ведаецца (vidyate). Небыцьцё (abhāvaḥ) не знаходзіцца, ня ведаецца (na vidyate). Знаходжаньне, веданьне падзяляе быцьцё і небыцьцё. Корань vid у санскрыце мае змыслы “ведаць,  знаходзіць, быць”. Калі нешта “маецца”, яно знаходзіцца, ведаецца, відзіцца. “Няма” значыць не знаходзіцца, ня ведаецца, ня відзіцца. Быць значыць быць ведамым, знаным, знаходным, успрыманым. Быць значыць быць яўным. Быць ведамым значыць быць гэтым, быць у чуваньні.

Быцьцё існага сьведчыцца, ведаецца чуваньнем (cit), адбываецца ў чуваньні. У чуваньні, веданьні ўсё ўзьнікае і зьнікае, узбываецца і зьнебываецца. Чуваньне - прастора быцьця. Таму чуваньне большае за быцьцё і насамрэч чувае існае. Парай чуваньню (cit) зьяўляецца не быцьцё (bhāva), а існае (cit), што не зьнікае пры зьнікненьні як і чуваньне, адносна якога адбываецца час. Скрозь быцьцё чуйнае відзіць існае. Паміж чуйным і існым узьнікае быцьцё.

Несупадзеньне існага (sat) і чуйнага (cit) спараджае быцьцё, час, узьніканьне і зьніканьне. Чуйнае зьвернута да існага, разрозьнівае, дзеліць існае, і ў гэтым нібы меншае за існае. Але чуйнае чувае, ведае мяжу існага і няіснага, і тады выстае з існага, перабольшвае існае, аказваецца большым за існае і няіснае. Зьвернутае да сябе, чуйнае знаходзіць сябе існым, а існае чуйным. У самачуваньні існае і чуйнае супадаюць і перабольшваюцца.

tad dhedaṃ tarhy avyākṛtam āsīt. tan nāmarūpābhyām eva vyākriyatāsau nāmāyam idaṃrūpa iti. tad idam apy etarhi nāmarūpābhyām eva vyākriyata asau nāmāyam idaṃrūpa iti - "Тады гэта было нераскрытым. Яно раскрылася іменем і явай - той яго імя, гэта яго ява. І цяпер яно раскрываецца іменем і явай, той яго імя, гэта яго ява." (Бр̣гада̄ранйака-упанішад, 1.4.7). Праява імені і явы адбываецца як раскрыцьцё і суадпаведнасьць таго і гэтага. Тое - яго тое, і гэтае - яго гэтае. Ён стварае адпаведнасьць таго і гэтага тым, што робіць тое - тым гэтага, а гэтае - гэтым таго, імя - іменем явы, і яву - явай імені. “Гэта - тое, тое - гэта” - гэта і робіць чуваньне, пазнаваньне ў гэтым таго. У чуваньні існае стаецца іменем, тым, а быцьцё явай, гэтым. Таму праява пачынаецца як раскрыцьцё чуваньня (cit) і існага (sat).

Называньне іменем явы, сувязь (yoga) імені і явы завецца мовай. Мовай называецца адпачатку веда, знаходжаньне. Таму праява імені і явы, таго і гэтага аказваецца праявай мовы. Мова як адзінае абодвух папярэднічае абодвум. Таму ўсё бытнае напраўду паходзіць з мовы і прасягаецца мовай. máyā só ánnam atti yó vipáśyati yáḥ prā́ṇiti yá īṃ śṛṇóty uktám, amantávo mā́ṃ tá úpa kṣiyanti śrudhí śruta śraddhiváṃ te vadāmi  - “Мной ежу той есьць, які бачыць, які дыхае, слухае сказ які, несьвядома жывуць ува мне яны, слухай, чуйны, верна кажу я” (Р̣ґ-веда 10.125.4).

Мяжа (antaḥ) існага і няіснага ўбачана тоества-зорцамі (tattva-darśī). Успрыманьнем мяжы існага і няіснага чуйнае перасягае мяжу несьмяротнасьці. atha ya ātmā sa setur dhṛtir eṣāṃ lokānām asaṃbhedāya. naitaṃ setum ahorātre tarato na jarā na mṛtyur na śoko na sukṛtam - “Вось гэты Сам (а̄тман), ён насып, мяжа, сутрым дзеля незьмяшэньня гэтых сьветаў. Не пераходзяць гэтую мяжу ні дзень, ні ноч, ні старасьць, ні сьмерць, ні гора, ні дабрачын” (Чха̄ндоґйа-упанішад 8.4.1).

Адпаведнасьць таго і гэтага, зводнасьць гэтага да таго завецца тоествам (tattva). Слова tattva ўтвараецца ўтком -tva, што ўжываецца ў змысьле tasya bhāvaḥ - “яго быцьцё”. Быцьцё таго - значыць быцьцё існага, іста (sattva). У гэтым змысьле тоества і іста, ісьціна супадаюць. У тоестве існае пазнаецца як сапраўды існае - істае. Знаньне тоества спраўджвае бытнае як быцьцё і выяву існага, зьвярае яго з існым, пазнае яго адпаведным існаму, іставым. Уведаньне тоества сябе супадае з самаіставаньнем. Тоества, адпаведнасьць таго і гэтага, становіць істу мовы.

Рэнэ Ґенон. Мэтафізычнае разуменьне свабоды

Рэнэ Ґенон

Множныя станы быцьця

Разьдзел 18

Мэтафізычнае разуменьне свабоды

Каб даказаць свабоду мэтафізычна, дастаткова, не займаючыся ўсімі звычайнымі філязафічнымі довадамі, устанавіць, што яна ёсьць магчымасьць, бо магчымае і істае (réal) мэтафізычна тоесны. Дзеля гэтага мы можам адразу вызначыць свабоду як адсутнасьць прымусу: вызначэньне адмоўнае паводле выявы, якое, аднак, тут зноў ёсьць станоўчым у сваёй аснове, бо якраз прымус і ёсьць абмежаваньне, то бок сапраўднае адмаўленьне. Адносна ж унівэрсальнай Магчымасьці, разгляданай па-за Быцьцём, то бок як Не-Быцьцё, немагчыма гаварыць пра адзінства, як мы ўжо казалі вышэй, бо Не-Быцьцё ёсьць мэтафізычны Нуль, але можна прынамсі, ужываючы заўсёды адмоўную выяву, гаварыць пра “нядвойства” (адвайту)^[1]. Там, дзе няма двойства, неўнікнёна няма ніякага прымусу, і гэтага досыць, каб давесьці, што свабода ёсьць магчымасьць, бо яна непасрэдна вынікае зь “нядвойства”, якое відавочна ёсьць вольным ад усіх супярэчаньняў.

Зараз можна дадаць, што свабода ёсьць ня толькі магчымасьць у найбольш унівэрсальным змысьле, але таксама магчымасьць быцьця ці праявы; каб перайсьці ад Не-Быцьця да Быцьця, тут досыць перайсьці ад “нядвойства” да адзінства: Быцьцё ёсьць “адно” (Адно, існае сьцьвярджальным Нулём), або хутчэй яно ёсьць само мэтафізычнае Адзінства, першае сьцьверджаньне, але тым самым таксама і першае абсягненьне (détermination)^[2]. Тое, што ёсьць адно, ёсьць яўна вольным ад усякага прымусу, так што адсутнасьць прымусу, то бок свабода, знаходзіцца ў абсягу Быцьця, дзе адзінства прысутнічае ў нейкай меры як выкмета (spécification) пачатковага “нядвойства” Не-Быцьця; іншымі словамі, свабода таксама належыць Быцьцю, што раўназначна таму, каб сказаць, што яна ёсьць магчымасьць быцьця, або, адпаведна таму, што мы патлумачылі папярэдне, магчымасьць праявы, бо Быцьцё ёсьць перадусім пачатак (principe) праявы. І больш за тое, сказаць, што гэтая магчымасьць ёсьць істава свомай Быцьцю як непасрэднае наступства яго адзінства, значыць сказаць, што яна будзе праяўляцца, у пэўнай ступені, ува ўсім, што паходзіць з Быцьця, то бок ува ўсіх асобных бытах (être), таму што яны належаць абсягу ўнівэрсальнай праявы. Аднак, як толькі зьяўляецца мноства, як гэта адбываецца ў парадку асобных выстаньняў (existence), відавочна, што гэта ўжо можа быць пытаньнем толькі адноснай свабоды; і ў гэтым дачыне можна разглядаць мноства або самых асобных бытаў, або складовых частак кожнага зь іх. Што да мноства бытаў, то кожны зь іх у сваіх станах праявы абмежаваны іншымі, і гэтае абмежаваньне можа прыводзіць да сьцісьненьня свабоды, але сказаць, што нейкі быт ня ёсьць свабодным ні ў якай ступені, значыць сказаць, што ён ня ёсьць самым сабой, што ён ёсьць “іншымі”, або што ён ня мае ў самым сабе сваёй, нават непасрэднай, асновы быцьця (raison d’être) , што было б, у сваёй аснове, роўным таму, каб сказаць, што ён ніякім чынам ня ёсьць сапраўдным бытам^[3]. З другога боку, дзеля таго, што адзінства Быцьця ёсьць пачатак свабоды, у асобных бытах гэтаксама як ва ўнівэрсальным Быцьці, быт будзе свабодным у той меры, у якой ён удзельнічае ў гэтым адзінстве; іншымі словамі, ён будзе тым больш свабодным, чым больш будзе мець адзінства ў самым сабе, або чым больш ён будзе “адным”^[4]; але, як мы гэта ўжо казалі, індывідуальныя быты ніколі ня ёсьць таковымі, акрамя як толькі адносна^[5]. Адылі, важна заўважыць у гэтым дачыне, што ня большая ці меншая складанасьць суставу быту робіць быт больш ці менш свабодным, але хутчэй якасьць гэтай складанасьці, у выніку якой ён ёсьць больш ці менш дзейсна задзіночаным; гэта вынікае з таго, што ўжо было выкладзена раней пра дачыненьне адзінства і мноства^[6].

Таму разгляданая гэтак свабода ёсьць магчымасьць, якая ў розных ступенях ёсьць кметай усіх бытаў, кім бы яны ні былі і ў якіх бы станах ні знаходзіліся, а ня толькі чалавека; чалавечая свабода, якая толькі і разглядаецца ўва ўсіх філязафічных досьледах (discussion), ня ёсьць тут нічым большым, як проста асобным выпадкам, якім яна і ёсьць у істасьці (réalité)^[7]. Адлі тое, што мэтафізычна найбольш важна, - гэта не адносная свабода праяўленых бытаў, ня большая за тыя асаблівыя і абмежаваныя абсягі, у якіх яна здатна да зьдзяйсьненьня; гэта свабода, зразуметая ўва ўнівэрсальным змысьле, што зьмяшчаецца ўласна ў мэтафізычным імгненьні пераходу ад прычыны да выніку, прычыннае дачыненьне адылі мае быць належным чынам зразумета водле падабенства (analogiquement), каб магчы прыкладацца да ўсіх парадкаў магчымасьцяў. Дзеля таго, што гэтае прычыннае дачыненьне ня ёсьць і ня можа быць дачыненьнем пасьлядоўнасьці^[8], выніканьне мае тут разглядацца істава ў пазачасавай відалі (aspect), тым больш, што часавае гледзішча, уласьцівае пэўнаму стану праяўленага выстаньня, ці, яшчэ больш дакладана, некаторым мернасьцям (modalité) гэтага стану, ніякім чынам не прыдатна да ўнівэрсалізацыі^[9]. Наступствам гэтага ёсьць тое, што гэтае мэтафізычнае імгненьне, якое здаецца нам няўлоўным, бо няма ніякага разрыву працягласьці паміж прычынай і вынікам, ёсьць неабсяжным у істасьці, бо пераўзыходзіць Быцьцё, як мы гэта найперш устанавілі, і ёсьць супрацяжным самой супоўнай (total) Магчымасьці; яно становіць тое, што мы можам вобразна назваць “станам унівэрсальнага сузнаньня”^[10], што ўдзельнічае ў “вечнай сапраўднасьці”, свомай самой “пачатковай прычыне”^[11].

У Не-Быцьці адсутнасьць прымусу ня можа складацца ні ў чым, акрамя “нядзеяньня” (у-вэй далёкаўсходняй традыцыі)^[12]; у Быцьці ці, больш дакладна, у праяве, свабода вынікаецца ў разрозьненай чыннасьці, якая ў індывідуальным чалавечым стане прымае выяву чыннасьці ў звыклым змысьле гэтага слова. Адылі, у абсягу чыну, і нават усёй унівэрсальнай праявы, “свабода неразрознасьці” ёсьць немагчымай, бо ёсьць уласна ладам (mode) свабоды, што адпавядае непраяўленаму (і строга кажучы, ні якім чынам ня ёсьць ладам асаблівым (spécial))^[13], то бок ня ёсьць свабодай як магчымасьцю быцьця, ні таксама свабодай, прыналежнай Быцьцю (ці Богу, зразуметаму як Быцьцё ў сваім дачыненьні са Сьветам, успрыманым як суцэльнасьць унівэрсальнай праявы), і, як сьлед, праяўленым бытам, што існуюць у сваім абсягу і падзяляюць яго прыроду і свомасьці водле меры сваіх уласных адпаведных магчымасьцяў. Іставаньне магчымасьцяў праявы, якія становяць усе быты ўва ўсіх іх праяўленых станах з усімі іх відазьменамі, дзеяньнямі ці іншымі, што належаць гэтым станам, гэтае іставаньне, мы кажам, ня можа таму абапірацца на адну чыстую неразрознасьць (ці на адвольныя загады Боскае волі, паводле вядомай картэзіянскай тэорыі, што замахваецца ўжываць гэты панятак неразрознасьці ў выпадку як Бога, так і чалавека)^[14], але яна абсягаецца парадкам унівэрсальнай магчымасьці праявы, якая і ёсьць само Быцьцё, так што Быцьцё абсягае сябе само ня толькі ў сабе (бо яно Быцьцё, першае з усіх абсягненьняў), але і ўва ўсіх сваіх мернасьцях (modalité), якія суць усімі асобнымі магчымасьцямі праявы. І толькі ў гэтых апошніх, разгляданых “разрозна” і нават у відалі “разьдзельнасьці” можна мець абсягненьне празь “іншага ад сябе”, інакш кажучы, асобныя быты могуць адначасова абсягаць сябе (бо кожны зь іх як удзельнік Быцьця валодае пэўным адзінствам, і таму пэўнай свабодай) і быць абсягнутым іншымі бытамі (з прычыны мноства асобных бытаў, якое не вяртаецца ў адзінства, пакуль яны разглядаюцца з гледзішча станаў праяўленага выстаньня). Унівэрсальнае Быцьцё ня можа быць абсягнутым, але абсягае само сябе; што да Не-Быцьця, яно ня можа ні быць абсягнутым, ні абсягаць сябе, бо ёсьць па-за ўсякім абсягненьнем і не дапускае ніякага абсягненьня.

З папярэдняга відаць, што поўная свабода ня можа ісьціцца інакш, як толькі праз поўную ўнівэрсалізацыю: яна будзе “сама-абсягненьнем”, бо супрацяжна Быцьцю, і “неабсягненьнем” па-за Быцьцём. Калі адносная свабода належыць усякаму быту ў любых умовах, то гэтая поўная свабода ня можа належаць іншаму быту, як толькі вольнаму ад усіх умоваў праяўленага выстаньня, асабовага ці нават над-асабовага, які стаў цалкам “адным” на ступені чыстага Быцьця, ці “пазбытым двойства”, калі яго іставаньне перасягае Быцьцё^[15]. Менавіта тады і толькі тады можна казаць пра быт, які “ёсьць для самога сябе ўласны закон”^[16], бо гэты быт цалкам тоесны сваёй дастатковай аснове (raison), што ёсьць адначасова яго першасны пачатак і канчактовае прызначэньне.

---

[1] Пар. “Чалавек і яго станьне водле Веда̄нты”, б. 229.

[2] Пар. тамсама, бб. 75-76.

[3] Можна заўважыць таксама, што паколькі мноства паходзіць з адзінства, у якім яно поўніцца ці зьмяшчаецца адпачатку, яно ніякім спосабам ня можа разбурыць ні адзінства, ні тое, што ёсьць наступствам адзінства, свабоду.

[4] Усякі быт, каб быць такім сапраўды, павінен мець пэўнае адзінства, пачатак якога ён носіць у самым сабе; у гэтым змысьле Ляйбніц меў раду, кажучы: “Тое, што ня ёсьць напраўду адным бытам, ня ёсьць напраўду бытам увогуле”. Але гэтае тарнаваньне схалястычнай формулы “ens et unum convertuntur” (“існае і адно ўзаемна абяртаюцца”) губляе ў яго сваё мэтафізычнае значэньне праз наданьне абсалютнага і поўнага адзінства “індывідуальным субстанцыям”.

[5] Адылі, менавіта маючы на ўвеце гэтую адноснасьць магчыма гаварыць пра ступені адзінства, і як сьлед пра ступені свабоды, бо ня можа быць ступеняў ні ў чым, як толькі ў адносным, і тое, што абсалютна, не падлегла ніякім “больш” ці “менш” (“больш” і “менш” маюць тут успрымацца параўнальна, а ня толькі ў сваім колькасным значэньні).

[6] Мае адрозьніваць складанасьць, што ёсьць нічым іншым, як чыстым мноствам, і складанасьць, што наадварот ёсьць пашырэньнем адзінства (пар. з asrār rabbāniyah у ісламскім эзатэрызьме: “Чалавек і яго станьне водле Веда̄нты”, б. 107 і “Сымбалізм крыжа”, б. 44). Можна сказаць, што дачынна магчымасьцяў Быцьця першая адносіцца да “падставы” (substance), а другая да “істы” (essence). -- Можна гэтаксама разгледзець дачыненьні аднаго быту зь іншымі (дачыненьні, якія, разгледжаныя ў стане, у якім яны знаходзяцца, уваходзяць як складнікі ў складанасьць іх прыроды, бо складаюць частку яе ўласьцівасьцяў, як многія другасныя відазьмены (modification) самых сябе) у дзьвюх на першы погляд супрацьлеглых, але насамрэч узаемна-дапаўняльных відалях (aspect), адпаведна таму, ці ў гэтых дачыненьнях быт, пра якога ідзецца, прыпадабняе іншых, або прыпадабняецца імі, гэтае прыпадабненьне складае “спасьціжэньне” ў сапраўдным змысьле слова. Дачыненьне, што існуе паміж двума бытамі, ёсьць у той самы час відазьменай аднаго і другога; але можна сказаць, што вызначальная прычына гэтай відазьмены палягае ў тым з двух бытаў, які ўзьдзейнічае на другога, або ў тым, які прыпадабняе, калі дачыненьне ўспрымаецца з папярэдняга гледзішча, што ўжо ёсьць гледзішчам ня чыну, а знаньня, бо мае наўвеце ўтаясьненьне паміж гэтымі двума абсягамі (terme).

[7] Ня так важна тое, што некаторыя аддаюць перавагу называньню “адволяй” (spontanéité) таго, што мы завем тут “свабодай”, каб захаваць гэтае апошняе імя адмыслова для чалавечай свабоды; але гэтае ўжываньне двух розных тэрмінаў мае тую хібу, што можа лёгка стварыць уяўленьне, нібы яна мае іншую прыроду, тады як ідзецца ні пра што іншае, як розьніцу ступеняў, або што яна становіць прынамсі нейкі “асобназаконны выпадак” (cas privlégié), што ёсьць мэтафізычна безасноўным.

[8] Гл. “Чалавек і яго станьне водле Веда̄нты”, бб. 121-124.

[9] Сама працягласьць, зразуметая ў найбольш агульным змысьле, як тое, што абумоўвае ўсё выстаньне ў пасьлядоўным ладзе (mode), то бок як тое, што ўлучае ўсякую ўмову, якая водле падабенства адпавядае часу ў іншых станах, ня можа зьведаць паравагі быць унівэрсалізаванай, бо ўва Ўнівэрсальным усё мае разглядацца ў адначаснасьці.

[10] Трэба зьвярнуцца да таго, што мы ўжо казалі вышэй пра абумовы, якія варта зрабіць, калі хочацца унівэрсалізаваць змысел слова “сузнаньне” празь перанос водле падабенства. -- Выраз, ужыты тут, ёсьць у сваёй аснове амаль раўнамоцным выразу “відаль Бясконцага”, што ня мае ўспрымацца даслоўна.

[11] Пар. Matgoi, La Voie Metaphysique, pp. 73-74.

[12] “Чыннасьць Неба” у самым сабе (у пачатковай неразрознасьці Не-Быцьця) ёсьць нячыннай і непраяўленай (Гл. “Сымбалізм крыжа”, р. 23).

[13] Ён не стаецца ім нідзе, як толькі ў сваім звычайным філязафічным панятку, які ёсьць ня толькі памылковым, але і насамрэч недарэчным, бо мае наўвеце, што нешта магло бы выставаць (exister), ня маючы ніякай асновы быцьця.

[14] Мы падаем тут пераклад у багаслоўскія тэрміны, каб палегчыць параўнаньне, якое магчыма ўстанавіць са звычнымі гледзішчамі заходняй думкі.

[15] Гл. “Чалавек і яго станьне водле Веда̄нты”, рр. 16 і 17.

[16] Пры гэты выраз, што больш асабліва належыць ісламскаму эзатэрызму, і пра яго раўназначнік svecchācārī ў індыйскім вучэньні, гл. “Сымбалізм крыжа”, б. 82. -- Гл. таксама тое, што ўжо было сказана пра стан yogī ці jīvan-mukta (“Чалавек і яго станьне водле Веда̄нты”, рр. 14 і 16).

Пераклаў ў францускай Міхаіл Баярын. 

Слоўнік перакладу

Выстаньне

Уявім аповесьць пра праяву сьвету. Яе галоўны дзейнік мае асаблівую рысу і здольнасьць - у любы час застацца адным, вымкнуцца з усіх абставінаў, сувязяў, зносінаў, адасобіцца, выстацца вонках усяго, паглядзець на ўсё звонку. Таму можна нават сказаць, што іх, галоўных дзейнікаў, два, і адзін зь якіх ніякі ня дзейнік, а сьведка, сузорца, дзіўленец. Нятоеснасьць сабе, самаспазор, спачатку выяўляецца як яго міжвольная рыса, пакрысе ўсьдамляецца як уменьне, і цягам аповеду ўвесь час узмацняецца, ператвараючыся ў здольнасьць і магуту. З таго мігу, як яго наведвае знаньне пра сьмерць, бачаньне незмысловасьці жыцьця адорвае самотай, што кожнага разу прымушае яго абяртаць час у барацьбу.

Застаньне адным, выстаньне вонках сьвету, вымыканьне з часу дазваляе аповеду зноў і зноў перапыняць дзеяньне, глядзець на аго збоку, звонку, па-над, па-за. Размовы вязьняў у астрогу, дзе ўпершыню нараджаецца відзея апошняга перавароту, падпольная барацьба, прадмесьці, ахопленыя баявымі дзеямі, пераплёты каханьня кожны раз перапыняюцца адзінотай самавіта, поглядам звонку, што ўзіраючыся ў незмысловасьць падзеяў, шукае змысел і цэль, і бачучы прымус і няволю, дастае з-за невідочнай сьпіны меч паўстаньня і прагу свабоды. Спыны адзіноты ўтвараюць раўналежную, самастойную рысу аповеду, зьнешнюю да яўнай і дзейнай, падзеленай зь іншымі чыньнікамі. І гэтая рыса, хаця і не запоўненая дзеямі, дадае ў яго нешта, без чаго, перагледжаны адылі і пазбаўлены гэтых перапынаў самоты, аповед аказваецца нязьвязным і незмысловым, рассыпаным на паземныя варушэньні выпадкова сутыкнутых асобаў.

Кожны вы-нік самоты запаўняецца асаблівым словам - Ява, Быцьцё, Існае, Бясконцае, Род, Немагчымае, Іншае. Вымаўляючы ў сабе гэтыя словы, нібыта выкліканыя падзеямі аповеду, і вяртаючыся затым у суплынь дзеі і размовы, самавіт усякі раз усё больш дзівіцца таму, як увогуле ён здольны іх падумаць і вымавіць, зьмясьціць у сваім мысьле. Бо адна справа - Бясконцае, а другая - слова Бясконцае. Сказаць слова Бясконцае, магчы сказаць Бясконцае, значыць магчы абмежаваць Бясконцае, адным словам пакласьці яму канец. Гэта здольнасьць крохкага, і здаецца, несуразнага быту, сказаць слова Бясконцае, выкрывае ў ім нібы таемнага ўладара сьвету. І гэтая нераўнаважная магута самавіта, што ў любы момант можа проста зьнікнуць, быць зарэзаным вязьнямі, застрэленым выпадковай куляй, задушаным каханкай, зьдзіўляе яго ўсе больш. І зьдзіўленьне гэтае як вал цунамі павольна але няўхільна ўзрастае з кожным разьдзелам аповеду.

Бытнае выяўляе існае. Існае ўсемагчыма. Бытнае выяўляе суплёт магчымасьцяў. Няіснае - немагчымае. Існае - незьлічонае. Няіснае застаецца вонках існага, тым самым абмяжоўваючы яго. Колькі б ні было існага, застаецца адно засталае, няіснае, немагчымае. Таму нават існае - ня ўсё. Усё - існае і няіснае, бясконцае, вышэйшае за існае і няіснае (sad-asat-para). Бясконцае нятоеснае ні існаму, ні няіснаму, большае і вышэйшае за абодвух. Neti neti - “ня гэта, ня гэта” - толькі так магчыма гаварыць пра Бясконцае. Існае ў сваю чаргу ня тоесна ні бытнаму, ні нябытнаму, большае і вышняе за абодвух.

Але выстаньне, ex-sistentio - гэта выстаньне з бытнага. Выстаньне - адна з магчымасьцяў разасобленага быцьця. Змысел выстаньня ў нятоеснасьці бытнаму, яўнаму. Выстаньне - гэта погляд звонку, адначасовы ўдзел і адзінота. У выстаньні ён кажа - “Я - гэта ня я”. Язьня, слова “я” (ahaṃkāra) складае тоества выстаньня. Калі б слова “я” не было, чалавек быў бы тоесны бытнаму, быў бы спакойнай, беспамылковай, бессаромнай рэччу між рэчаў, што ня можа сказаць, што “я - гэта ня я”. Калі бясконцае - найвялікшае і найнезьнікомае, то язьня - найменшае і найапошняе, самае зманнае і зьнікомае. Але менавіта ў выстаньні, апынуўшыся збоку, звонку бытнага, ён гаворыць словы Я, Бясконцае, Існае, Бытнае, і зьдзіўляецца, як можа гэта бясконцае, нязьмернае, найвялікае, нятоеснае нічому меншаму за сябе зьмяшчацца ў гэтай маленькай абалонцы, адсьветні, зданьнёвай саманятоеснасьці.

І тут паміж выстаньнем і бясконцым, найвялікшым і найменшым маланкай загараецца імгненная вось нятоества. Паміж тым, што нятоесна існаму і няіснаму, што больш за магчымае і не магчымае і тым, што нятоесна бытнаму, што менш за бытнае, што з гледзішча бытнага  - мара і чары, узьнікае тоества. У той момант, калі выстаньне гаворыць слова Бясконцае і зьдзіўляецца сваёй здольнасьці сказаць гэта слова, Бясконцае пазнае ў ім, гаворачым слова Бясконцае, сябе і кажа слова “Я”. Сьвет скарачаецца ў імгненным сполаху тоества гэтых двух нятоестваў.

sahásraśīrṣā púruṣaḥ sahasrākṣáḥ sahásrapāt, sá bhū́miṃ viśváto vṛtvā́ty atiṣṭhad daśāṅgulám - “Тысячагаловы чалавек, тысячавокі, тысячаногі, ён абярнуўшы зусюль быцьцё, выстаўся на дзесяць пальцаў” (Р̣ґ-веда, 10.90.1).